Scéalta Ghaeilgeoirí Chonamara i mBostún faoi chaibidil ag comhdháil sa mBreatain Bheag

Tá clár béaloidis agus staire a bhaineann le Gaeilgeoirí Chonamara i mBoston i measc na n-ábhar a bheidh á bplé ag an gComhdháil Cheilteach atá ar bun in Ollscoil Bangor i dtuaisceart na Breataine Bige an tseachtain seo.

Tarlaíonn sé gur cuireadh na chéad agallaimh sa tionscnamh seo ar fáil le ríghairid; beirt fhear as Conamara a chuaigh go Meiriceá sna 1950idí atá i gceist, sin iad Johnny Seoige as Inis Bearrachain agus Johnny Ó Maoildhia as an Aird Mhóir.

‘Boston and the Irish Language: Fifty Years of Cultural Connection in Oral History’ an teideal atá ar an mbailiúchán seo i mBoston. Cumann na nGaeilge i mBoston atá ina chionn i gcomhar le hOllscoil Massachusetts. Tá an t-ábhar á choinneáil sa gcartlann in Ollscoil Mhassachusetts ar Morrisey Boulivard i mBoston, áit a bhfuil Joanne Riley, arb as an Aird Mhóir i gConamara a seanmháthair, ina ceann feadhna ar chartlanna agus leabharlanna an choláiste. Cuireadh ar fáil ar an idirlíon é le gairid freisin.

Bhí Joanne Riley, atá ar dhuine de na hambasadóirí ag Ionad Cuimhneacháin na nImirceach i gCarna, i measc na gceannródaithe ar an tionscnamh seo i mBoston. Tá an obair ag dul ar aghaidh anois le tacaíocht airgid ón eagraíocht ‘Mass Humanities’.

Míníonn an lucht eagair atá ar an gclár béaloidis agus staire seo go bhfuil na deacrachtaí a bhíonn ag daoine ag iarraidh teacht i gcleachtadh ar shaol Mheiriceá agus na dúshláin a bhíonn le sárú acu siúd a labhraíonn Gaeilge sna Stáit Aontaithe ar chuid de na ceisteanna a gcuirtear béim orthu. Tá leagan scríofa de na hagallaimh curtha ar fáil sa mbailiúchán freisin i nGaeilge agus i mBéarla.

Beirt den scoth atá acu sna chéad agallaimh. As oileán Inis Bearachain sa taobh ó dheas de Chonamara é Johnny Seoige. D’fhág sé Éire sna 1950idí; tá beagán blianta le cois na gceithre scór slánaithe aige anois. Cainteoir séimh, stuama é Johnny. Duine é de Sheoige Inis Bearachain, na hiomróirí clúiteacha san aimsir a caitheadh. Ba dhual dó gurb é a thosaigh Cumann na gCurachaí agus na rásaí curach i mBoston sna 1960idí. Post a bhí roinnt neamhghnách i measc imircigh na hÉireann a bhí ag Johnny, ag obair i seomra priontála an nuachtáin The Boston Globe a bhí sé ar feadh i bhfad. Tá aithne ollmhór air i measc mhuintir Chonamara agus na hÉireann i mBoston.

Ansin chuaigh an lucht taighde amach go North Easton i stát Massachusetts nó gur thángadar ar Johnny Ó Maoildhia as an mBántrach Ard i gCill Chiaráin ó dhúchas.

D’imigh Johnny é féin as Conamara sna 1950idí nuair a bhí ganntan agus easpa oibre in Éirinn. Ní leagann Johnny fiacail air ina chuid cainte. Bhí, a deir sé, an saol go dona. Ach an oiread le Johnny Seoige chuaigh Johnny Ó Maoildhia i mbun gairm nach raibh mórán imirceach eile ag tabhairt fúithi san am sin. Rinne sé a bhealach isteach san Boston Police Department; póilín a bhí ann. Fuair sé an deichiú háit as 5,000 a thug iarraidh faoin scrúdú.

Cé nach dtéann sé domhain sna scéalta a bhain leis an bpóilíneacht admhaíonn sé go bhfaca sé a dhóthain thall. Bhí Johnny ar shráideanna South Boston le linn na trioblóide ar fad a tharla in aimsir na ‘busála’ sna 1970idí. Cuireadh córas i bhfeidhm an t-am sin a d’fhág go mbeadh ar ghasúir as ceantair inar chónaigh an cine geal a ghabháil chun na scoile i gceantar ina raibh cónaí ar an gcine dubh agus a mhalairt. Thosaigh réabadh ina aghaidh sin i South Boston, ceantar an-láidir Éireannach agus áit a raibh cuimse de mhuintir Chonamara ina gcónaí sna blianta siar.

Fear é Johnny a bhfuil spleodar ina chuid cainte agus teannadh lena thuairimí.

Is é Maidhc Newell as Ros Cíde i Ros Muc ó dhúchas a chuir na hagallaimh ar an mbeirt agus ba mhaith paiteanta a rinne sé an obair sin. Tá tuilleadh den taifeadadh ar an mbealach agus is breá go deo an obair atá á déanamh. Beidh bailiúchán luachmhar amach anseo ag lucht taighde agus ag an bpobal.

Natasha Sumner, léachtóir in Ollscoil Harvard i mBoston, atá ag tabhairt eolais faoin mbailiúchán seo agus faoin gcaoi a ndearnadh é ag an gComhdháil Cheilteach in Ollscoil Bangor sa mBreatain Bheag. As Ceanada ise agus tá an Ghaeilge aici go paiteanta.

Is féidir an rud céanna – agus tuilleadh – a rá faoi bheirt fhear a chuaigh go Boston sna 1950idí agus atá le cloisteáil anois sa mbailiúchán a bheidh faoi chaibidil in Bangor – Johnny Seoige as Inis Bearachain agus Johnny Ó Maoildhia as an mBántrach Ard.