‘Tá bealaí rothar beagnach chomh maith céanna do shláinte an phobail is atá vacsaíní’
Is nós coitianta é tuarascálacha tábhachta a fhoilsiú timpeall an ama seo gach bliain, cuid acu chun súil siar a chaitheamh ar an mbliain atá thart, cuid eile acu (táim ag féachaint go géar ar an Rialtas anseo) chun díospóireacht a sheachaint agus ár n-aird go hiomlán ar an Nollaig. Mar shampla, d’fhoilsigh an Roinn Talmhaíochta an plean chun astaíochtaí aeráide a bhaineann leis an earnáil feirmeoireachta a laghdú – is mor an chúis díomá é toisc nach bhfuil sé uaillmhianach go leor agus tá an chuma air go mbeidh siad ag iarraidh leanúint ar aghaidh gan na hathruithe riachtanacha atá ag teastáil a chur i bhfeidhm.
Ba mhaith liom aghaidh a thabhairt ar an dá mhór-iris leighis a chuir amach ráitis láidre le déanaí a léiríonn an ceangal idir an t-athrú aeráide agus sláinte an phobail – an damáiste a dhéanfaidh sé gan dabht, ach na buntáistí gur féidir linn a bhaint amach má théimid i ngleic leis an bhfadhb i gceart chomh maith. Is iad sin na hirisí mór le rá, The Lancet agus The BMJ.
Foilsíonn The Lancet Countdown tuarascáil gach bliain faoin éigeandáil aeráide – i mbliana bhíodar ag iarraidh aird a tharraingt arís ar an bhfadhb agus rialtais an domhain go léir gafa le COVID. Cé go bhfuilimid fós i lár na paindéime, ní bheidh in COVID ach seal, agus is é an éigeandáil aeráide fadhb mhór ár linne. Is léir ón Lancet Countdown gur in olcas atá cúrsaí ag dul agus go mbeidh tionchar ag an éigeandáil aeráide orainn go léir sna blianta amach romhainn, fiú má dhéanaimid éacht chun moltaí na saineolaithe a chur i bhfeidhm. Bhí gairm chun gnímh le déanaí sa BMJ chomh maith ag iarraidh an pobal leighis a spreagadh agus ag rá nach féidir linn réiteach a fháil ar fhadhbanna móra sláinte an domhain gan réiteach a fháil ar éigeandáil aeráide.
Cad faoi na buntáistí agus na tairbhí sláinte? Liosta fada atá i gceist go deimhin. Má fhéachann tú ar na galair is mó in Éirinn – galar croí, ailse, galar scamhóg, diaibéiteas – tá baint acu go léir lenár modh maireachtála, leis an mbia a ithimid, agus leis na bealaí ina ngluaisimid (nó nach ngluaisimid b’fhéidir).
Chabhródh na réitigh atá ann ar éigeandáil aeráide leis na galair neamhthógálacha sin. Is é ceann de na bealaí is fearr chun daoine a spreagadh chun rothaíochta nó chun siúil ná áiseanna cearta a fhorbairt sna cathracha agus bailte – agus níl aon dabht freisin ach go bhfuil sé thar a bheith éifeachtach freisin ó thaobh neamhghníomhaíochta de. Cabhraíonn sé le smacht a chur ar thruailliú aeir agus ar thorann na cathrach chomh maith. Deirtear go bhfuil tógáil bealaí rothar beagnach chomh maith céanna le vacsaíní do shláinte an phobail.
Ach ní hé an t-iompar gníomhach an t-aon réimse amháin ina bhfuil réiteach ar athrú aeráide ag teacht le sláinte. Déanann an truailliú aeir ó charranna, ó thinte agus ó stáisiúin chumhachta an-chuid damáiste do scamhóga leanaí go háirithe. Bhí sé seo le feiscint an tseachtain seo caite nuair a deimhníodh go raibh baint ag bás cailín in London de bharr taom asma leis an aer salach a bhí mórthimpeall uirthi sa chathair sin.
Is ionann tithe atá te, teolaí agus sláintiúil agus iad atá inslithe go maith agus a spárálann fuinneamh. Loiteann leasú saorga na huiscebhealaí, cuireann sé le hastaíochtaí na tíre agus cuireann sé leis an leibhéal níotráite san uisce – rud a mhéadaíonn an ráta ailse phutóige.
Agus cad mar gheall ar aistí bia? Is féidir d’astaíochtaí pearsanta aeráide a laghdú beagnach 50% má athraíonn tú ón ngnáthaiste bia go aiste bia veigeánach – aiste bia a bhíonn níos sláintiúla de ghnáth. Feictear dom go bhfuil earnáil feirmeoireachta na hÉireann in áit ana-leochaileach agus í ag brath go mór ar easpórtáil feola agus bainne. Má thugann an t-aos óg cúl le feoil, n’fheadar cad a dhéanfaidh siad.
Bheadh alt iomlán eile ann dá mbeimis ag labhairt faoin tionchar atá ag athrú aeráide ar mheabharshláinte, go háirithe ar mheabhairshláinte daoine óga. Cumadh an focal Béarla “solastalgia” roinnt blianta ó shin chun an mothúchán sonrach sin a bhaineann leis an domhan a bhfuil aithne agat air ag athrú thar chuimse timpeall ort.
Ní dóigh liom go bhfuil an Rialtas ag tabhairt aitheantais don cheangal seo idir an tsláinte agus an comhshaol. Is féidir na tairbhí sláinte a bhaint amach i bhfad níos tapúla ná na buntáistí aeráide, agus tá na tairbhí sláinte sin thar a bheith éifeachtach chun chur in iúl don phobal go mbeidh tionchar dearfach orthu ag na hathruithe atá de dhíth.
Is léir mar sin gurb ionann sláinte na ndaoine agus sláinte an chomhshaoil, agus is léir chomh maith go bhfuil cuid mhaith den tsláinte sin bunaithe ar na cinntí a dhéantar i dTeach Laighean. Is é sin le rá: má tá polaiteoirí i gcoinne bealaí rothar nó ag tacú le mótarbhealach uirbeach nua in ionad an chórais iompair phoiblí a fheabhsú, tá siad i gcoinne na sláinte poiblí agus réiteach ar an éigeandáil aeráide. Cuireann polaiteoirí a sheasann le comhlachtaí tobac olc orainn de ghnáth, ba cheart dúinn bheith mar an gcéanna le polaiteoirí ar cuma leo faoi shláinte an chomhshaoil agus ár sláinte féin.
