Deir idir pholaiteoirí, eagraíochtaí Gaeilge agus lucht pleanála teanga gur rabhadh eile faoi dhroch-chás na Gaeltachta atá i dtuarascáil nua faoi labhairt na Gaeilge.
De réir an taighde a foilsíodh inné níl ach 23% de theaghlaigh sa Ghaeltacht ag tógáil a gclann le Gaeilge.
Fianaise eile atá sa tuarascáil, dar le húdair an taighde, ar ghéarchéim teanga na Gaeltachta.
Ag labhairt di faoin tuarascáil nua, dúirt Catherine Connolly, Leas-Cheann Chomhairle na Dála agus Teachta Dála neamhspleách do Ghaillimh Thiar, gur cheart don rialtas aitheantas a thabhairt don tuarascáil a deir go “neamhbhalbh” go bhfuil géarchéim teanga sa Ghaeltacht.
“Níor ghlac an tAire Stáit riamh leis go bhfuil géarchéim teanga sa Ghaeltacht. Tá agus bhí drogall orthu i gcónaí sin a aithint ach tá a fhios againn le fada an lá go bhfuil géarchéim teanga ann.
“Tá an cheist ardaithe go mion minic agamsa le linn na díospóireachta uilig a bhain leis an mbille teanga. Tá an ghéarchéim teanga i gcroílár na ceiste agus ní féidir feabhas a chur ar chúrsaí go dtí go dtugtar aitheantas di.”
De réir na tuarascála, a rinne taighdeoirí i gColáiste Mhuire Gan Smál do Thuismitheoirí na Gaeltachta, níl an Ghaeilge á labhairt go laethúil ach ag 2,889 den 12,586 teaghlach sa Ghaeltacht ina bhfuil páistí 18 bliain nó níos óige.
Nuair a chuir Tuairisc ceist inné ar an Aire Stáit Jack Chambers ar ghlac sé leis an tuairim sin go bhfuil géarchéim teanga sa Ghaeltacht, dúirt sé gur léir ón taighde go bhfuil “dúshlán mór” ann.
Dúirt an tAire Stáit go mbeadh an tuarascáil “an-úsáideach” do Thuismitheoirí na Gaeltachta agus eagraíochtaí eile atá ag tacú le teaghlaigh atá ag tógáil clainne le Gaeilge.
D’aontaigh Regina Uí Chollatáin, Cathaoirleach Bhord Fhoras na Gaeilge agus Ceann Scoil na Gaeilge i gColáiste na hOllscoile Bhaile Átha Cliath, gur léirigh an tuarascáil “na dúshláin” atá roimh mhuintir na Gaeltachta. Dúirt Cathaoirleach nua an Fhorais gur léir go gcaithfear tús áite a thabhairt do chás na Gaeltachta.
“Is léir nach tuairisc dhearfach í seo, tuairisc í a léiríonn na dúshláin atá romhainn sa Ghaeltacht, agus a chuireann fianaise láidir faoinár mbráid i leith na ceiste a bhí tuigthe againn ón daonáireamh agus ó thuairiscí éagsúla eile.
“Beidh an tuairisc agus na moltaí atá déanta le plé go mion againn i bhForas na Gaeilge sna seachtainí beaga atá romhainn. Ach is léir go gcaithfimid, idir ranna rialtais, eagraíochtaí stáit agus eagraíochtaí pobail tús áite a thabhairt don cheist seo in aicearracht.”
Dúirt Dónall Ó Cnáimhsí, Oifigeach Pleanála Teanga Ghaoth Dobhair agus urlabhraí de chuid na heagraíochta nua, Gaeltacht Bheo, gur léiriú “lom soiléir duairc” atá sa tuarascáil faoi chás na Gaeilge sa Ghaeltacht.
“Tá sé soiléir, de réir na tuarascála seo go bhfuil teipthe a bheag nó a mhór ar an stát dul i bhfeidhm ar theaghlaigh na Gaeltachta maidir lena gcuspóirí agus a mianta do thodhchaí na Gaeilge agus todhchaí na Gaeltachta.
“Níl an fhís don Ghaeltacht á fíorú mar nach bhfuil gach áisíneacht agus eagrais sa Ghaeltacht tiomanta ina taobh.
“Caithfear an cheist a chur, cén éifeacht nó tionchar atá ag na heagraíochtaí agus na hinstitiúidí Gaeltachta atá ag plé le teaghlaigh ar chleachtas teanga na dteaghlach sin?”
Dúirt Ó Cnáimhsí gur gá don stát “dul i ngleic” leis an “creimeadh” atá tagtha ar an Ghaeilge sa Ghaeltacht.
“Is deacair aon rath a bheith ar phróiseas na pleanála teanga, mura mbíonn rannpháirtíocht iomlán ann ón gcóras oideachais, ón réamhscolaíocht, bhunscolaíocht agus iarbhunscolaíocht, clubanna óige agus cumainn spórt agus caitheamh aimseartha,” a dúirt Dónall Ó Cnáimhsí.
Dúirt an Teachta Dála Éamon Ó Cuív gur taighde “úsáideach” a bhí ann a léirigh na dúshláin mhóra atá sa Ghaeltacht ó thaobh seachadadh na Gaeilge chuig an chéad ghlúin eile.
“Is léiriú atá sa tuarascáil ar rudaí mar atá siad. Is é an sprioc ó thaobh na Gaeltachta de go ndéanfaí an Ghaeilge a sheachadadh ó ghlúin go glúin. An rud is mó go gcaithfear breathnú air sa taighde ná cé mhéad cainteoirí laethúla Gaeilge atá ann agus cén céatadán díobh sin atá á dtógáil le Gaeilge.
“Sin an eochairfhigiúr. In áiteanna ina bhfuil go leor cainteoirí laethúla Gaeilge agus céatadán íseal ag tógáil a gclann le Gaeilge, is léir go bhfuil daoine le Gaeilge nach bhfuil ag labhairt Gaeilge lena gclann nó go bhfuil drochstruchtúr ann nó go bhfuil bánú na Gaeltachta i gceist.”
Dúirt Peadar Mac Fhlannchadha, Leas-Rúnaí Chonradh na Gaeilge, gur taighde tábhachtach a bhí ann agus go mbeadh an eagraíocht ag tarraingt air “chun breis maoinithe a fháil don Ghaeltacht”.
“Léiríonn sé in athuair an éagsúlacht úsáide teanga i ngach ceantar pleanála teanga, gan trácht ar an éagsúlacht idir na ceantair láidre Ghaeltachta agus na ceantair ina bhfuil úsáid laethúil na Gaeilge mar theanga phobail an-íseal.
“Tá an taighde seo tábhachtach freisin mar go bhfuil sé ag tarraingt ar na chéad torthaí atá le feiceáil ón bPolasaí um Oideachas Ghaeltachta agus an Próiseas Pleanála Teanga Gaeltachta. Cé go bhfuil sé róluath tátal iomlán, nó cruinn, a tharraingt ón bpolasaí oideachais agus an phleanáil teanga, is léir go bhfuil sé le feiceáil go bhfuil treochtaí áirithe ag teacht chun cinn.
“Léiríonn na treochtaí seo an gá le mionscrúdú a dhéanamh ar na bealaí chun tacaíocht spriocdhírithe a chur ar fáil do theaghlaigh Ghaeltachta agus go bhfuil sé riachtanach go mbeadh an tacaíocht seo dírithe ar chumas agus leibhéal úsáide teanga an teaghlaigh. Ní leor cur chuige comónta do gach teaghlach Gaeltachta” a dúirt Peadar Mac Fhlannchadha.
