Skip to main content
Baile
Aoisghrúpaí
4 Bliain agus níos óige
Ainmneacha Gaeilge
Naíonraí
Ag úsáid Gaeilge le do pháistí
Ag labhairt Gaeilge le do gharpháistí
Ag tógáil páistí le Gaeilge taobh amuigh den Ghaeltacht
Ag tógáil páistí le Gaeilge sa Ghaeltacht
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
4 - 12 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
An Ghaelbhratach
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
12 - 18 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
5 leid – Ag dul chun na Gaeltachta
An Ghaelbhratach
Féilte
Ag úsáid d’ainm as Gaeilge
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
18 - 22 Bliain
Cumainn Ghaelacha & Aontais Mhac Léinn
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
22+ Bliain
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Ranganna Gaeilge do Dhaoine Fásta
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Féilte
Saoire sa Ghaeltacht
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
Pobal
Nuachtlitreacha PEIG.ie – Ríomhphost & WhatsApp
Tithe agus tailte atá ar díol agus ar cíos sna ceantair Ghaeltachta – dar le Daft.ie
10 bhFáth le Clárú don Eolaire Gnó
Tacaíochtaí ar fáil do ghnóthaí
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Sloinnte
An Ghaeltacht
Grúpaí Pobail
Na Lárionaid Ghaeilge
Na Ceanneagraíochtaí
Féilte
Seachtain na Gaeilge le Energia
Imeachtaí Ardú Feasachta
Leabhair Ghaeilge
Podchraoltaí Gaeilge
An Chaint
Oifigigh Gaeilge i bhFeidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte (FSS)
7 dtreoir le bheith níos sábháilte ar líne
Foghlaim
Ag foghlaim na Gaeilge
Naíonraí
Gaelcholáistí
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
An Ghaeilge i Scoileanna Béarla
Ranganna
Seirbhísí Gaeilge do Scoileanna
Téarmaíocht agus Gramadach ar líne
Cearta
Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003
Cairt Eorpach do Theangacha Réigiúnacha & Mionlaigh
Straitéisí Gaeilge ó Thuaidh is ó Dheas
Seirbhísí ar fáil as Gaeilge
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Feachtasaíocht
Taighde Gaeilge
Ag úsáid Gaeilge le seirbhísí stáit
An Coimisinéir Teanga
6 fhorbairt teicneolaíoctha atá ó chainteoirí na Gaeilge
Fostaíocht
Leabhrán Ghairmeacha le Gaeilge
Físeáin: ‘Do Ghairm le Gaeilge’
Gairmeacha le Gaeilge san Eoraip
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Folúntais
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
CV Samplach Gaeilge
Ag lorg poist leis an nGaeilge
Cé hiad na fostóirí Gaeilge is mó?
Comhairle agallaimh do phost le Gaeilge
5 leid d’fhísagallaimh
Bileog Eolais faoi Phoist Fhéideartha
Ceisteanna Coitianta
Baile
Aoisghrúpaí
4 Bliain agus níos óige
Ainmneacha Gaeilge
Naíonraí
Ag úsáid Gaeilge le do pháistí
Ag labhairt Gaeilge le do gharpháistí
Ag tógáil páistí le Gaeilge taobh amuigh den Ghaeltacht
Ag tógáil páistí le Gaeilge sa Ghaeltacht
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
4 - 12 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
An Ghaelbhratach
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
12 - 18 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
5 leid – Ag dul chun na Gaeltachta
An Ghaelbhratach
Féilte
Ag úsáid d’ainm as Gaeilge
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
18 - 22 Bliain
Cumainn Ghaelacha & Aontais Mhac Léinn
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
22+ Bliain
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Ranganna Gaeilge do Dhaoine Fásta
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Féilte
Saoire sa Ghaeltacht
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
Pobal
Nuachtlitreacha PEIG.ie – Ríomhphost & WhatsApp
Tithe agus tailte atá ar díol agus ar cíos sna ceantair Ghaeltachta – dar le Daft.ie
10 bhFáth le Clárú don Eolaire Gnó
Tacaíochtaí ar fáil do ghnóthaí
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Sloinnte
An Ghaeltacht
Grúpaí Pobail
Na Lárionaid Ghaeilge
Na Ceanneagraíochtaí
Féilte
Seachtain na Gaeilge le Energia
Imeachtaí Ardú Feasachta
Leabhair Ghaeilge
Podchraoltaí Gaeilge
An Chaint
Oifigigh Gaeilge i bhFeidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte (FSS)
7 dtreoir le bheith níos sábháilte ar líne
Foghlaim
Ag foghlaim na Gaeilge
Naíonraí
Gaelcholáistí
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
An Ghaeilge i Scoileanna Béarla
Ranganna
Seirbhísí Gaeilge do Scoileanna
Téarmaíocht agus Gramadach ar líne
Cearta
Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003
Cairt Eorpach do Theangacha Réigiúnacha & Mionlaigh
Straitéisí Gaeilge ó Thuaidh is ó Dheas
Seirbhísí ar fáil as Gaeilge
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Feachtasaíocht
Taighde Gaeilge
Ag úsáid Gaeilge le seirbhísí stáit
An Coimisinéir Teanga
6 fhorbairt teicneolaíoctha atá ó chainteoirí na Gaeilge
Fostaíocht
Leabhrán Ghairmeacha le Gaeilge
Físeáin: ‘Do Ghairm le Gaeilge’
Gairmeacha le Gaeilge san Eoraip
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Folúntais
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
CV Samplach Gaeilge
Ag lorg poist leis an nGaeilge
Cé hiad na fostóirí Gaeilge is mó?
Comhairle agallaimh do phost le Gaeilge
5 leid d’fhísagallaimh
Bileog Eolais faoi Phoist Fhéideartha
Ceisteanna Coitianta
‘ni-thiocfaidh-an-seanlitriu-ar-ais-ach-is-fiu-corrfhocal-a-ra-ar-a-shon-anois-is-aris’

‘Ní thiocfaidh an seanlitriú ar ais ach is fiú corrfhocal a rá ar a shon anois is arís’

| Domhnall O Braonain | ,

Sin é an chéad líne san amhrán ‘An Casaideach Bán’. Ceapfaidh tú go bhfuil sé anois cineál seafóideach nuair a chloisfidh tú é ach nuair a bhí mé ag foghlaim an amhráin an chéad uair riamh chuir an focal sin “cruach” amú mé.

Bhí mé chúig bliana déag d’aois nuair a thosaigh mé ag cur suim sa sean-nós. Níl a fhios agam an raibh mé díreach théis bliain an teastais shóisearaigh a thosaí nó an raibh na scrúduithe sin díreach críochnaithe agam ach i mBliain a Cúig Déag de ré Dhomhnaill d’fhoghlaim mé an t-amhrán Peigín Mistéal le cur isteach ar an Oireachtas mar go raibh riail ag Mama ag an am nach raibh cead ag againn a ghabháil chuig an Oireachtas mura mbeadh muid ag cur isteach ar chomórtas.

Mar sin théis an Oireachtais sin bhí sé de rún agam chuile amhrán a bhí curtha ag deaideo, beannacht Dé leis, ar an dlúthdhiosca a thaifead sé a fhoghlaim. Mar chineál dúshlán dom féin roghnaigh mé an ceann ab fhaide ar an CD le bheith ar cheann de na chéad cheanna a d’fhoghlaimeoinn. Cheithre nóiméad déag agus caoga ceathair soicind ar fhad a bhí ‘An Casaideach Bán’, mar sin bhí an t-amhrán pioctha.

Is é an fáth ar luaigh mé an Teastas Shóisearach níos túisce ná go raibh miotalóireacht ar cheann de na hábhair a bhí agam sa scoil agus mar gheall go raibh muid á déanamh sin trí Ghaeilge bhí go leor cainte ar chruach, nó “steel” i mBéarla.

Agus an fhad agus a bhí mé ag foghlaim an amhráin sin, agus ní thuigim fós cén fáth ar tharla sé, tháinig an tagairt don rang miotalóireachta salach ar thagairt ar bith de chruacha ar nós Cruach Phádraig ná fiú cruach móna. Ní dhéanann sé ciall ar bith mar an líne a thagann díreach i ndiaidh “Thug mé an ruaig úd ó mhullach na cruaiche” ná “agus thart anuas chun an tsléibhe bháin”. Tagairt do shliabh. Céard a bhí orm ar chor ar bith? Is cuimhneach liom a bheith ag smaoineamh ag an am: “meastú an bhfuil baint éicint aige sin le steel”. Pleidhce! Bhí sloeis gann sa mbuilín orm an uair sin. Ní raibh mo chuid maidí uilig san uisce.

Ach is é an fáth a raibh mé ag smaoineamh air seo ar an gcéad dul síos ná go raibh mé ag léamh tríd an bhfoclóir atá ar chúl an leabhair Gaeilge Chois Fharraige: An Deilbhíocht le Tomás De Bhaldraithe (Caitheann chuile fhear 22 bliain d’aois oícheanta Aoine ag léamh foclóirí, nach gcaitheann?) agus is éard a bhí acu do chruach móna ná an focal “cruach” agus don mhiotal bhí “cruadhach” a thagann ón aidiacht “cruaidh”, nó mar a scríobhfadh muide anois: “crua”.

Feictheas dom féin go luíonn sé le ciall litriú difriúil a thabhairt do dhá fhocal nach bhfuil gaol ar bith acu lena chéile. Níl a fhios agam cén fáth a raibh gá leis an seanlitriú a shimpliú. Déarfainn go bhfuil sé ráite agam cheana ach sa leabhar céanna tá an focal “dearbh-bhráthair” nó “true brother” agus “deirbh-shiúr”, “true sister”, ach scríobhann muide “deartháir” agus “deirfiúr” anois agus tá brí na bhfocal caillte againn.

Ceann eile a chuireann as dom, an fhad agus atá mo lámh ann mar a déarfadh Mama, ná “gafa” agus “scríofa” seachas “gabhtha” agus “scríobhtha”. Tá ciall le “scríobhtha” mar go dtosaíonn sé leis an mbun-bhriathar “scríobh” agus go gcuirtear san aimsir chaite é le “-tha” mar a dhéantar le briathra nach gcríochnaíonn le “bh” ar nós “pioctha”.

B’fhéidir go raibh mise cineál amaideach ag chúig bliana déag d’aois (níorbh fhéidir é!) ach cinnte níor chabhraigh litriú na bhfocal le mo chás. Tá a fhios agam go maith nach dtiocfaidh an seanlitriú ar ais ach cheapfainn gur fiú corrfhocal a rá ar a shon anois agus arís.

Níos mó