Skip to main content
Baile
Aoisghrúpaí
4 Bliain agus níos óige
Ainmneacha Gaeilge
Naíonraí
Ag úsáid Gaeilge le do pháistí
Ag labhairt Gaeilge le do gharpháistí
Ag tógáil páistí le Gaeilge taobh amuigh den Ghaeltacht
Ag tógáil páistí le Gaeilge sa Ghaeltacht
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
4 - 12 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
An Ghaelbhratach
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
12 - 18 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
5 leid – Ag dul chun na Gaeltachta
An Ghaelbhratach
Féilte
Ag úsáid d’ainm as Gaeilge
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
18 - 22 Bliain
Cumainn Ghaelacha & Aontais Mhac Léinn
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
22+ Bliain
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Ranganna Gaeilge do Dhaoine Fásta
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
Pobal
Nuachtlitir PEIG.ie
Seirbhísí ar fáil trí Ghaeilge
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Sloinnte
Grúpaí Pobail
Na Lárionaid Ghaeilge
Tacaíochtaí ar fáil do ghnóthaí
An Ghaeltacht
Tithe agus tailte atá ar díol agus ar cíos sna ceantair Ghaeltachta – dar le Daft.ie
Seachtain na Gaeilge le Energia
‘An Chaint’ / The ‘Talk’
Féilte
Imeachtaí Ardú Feasachta
Leabhair Ghaeilge
Podchraoltaí Gaeilge
Teilifís & Raidió le Gaeilge
Na Ceanneagraíochtaí
Foghlaim
Ag foghlaim na Gaeilge
Naíonraí
Gaelcholáistí
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
An Ghaeilge i scoileanna Béarla
Ranganna Gaeilge do Dhaoine Fásta
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
Seirbhísí Gaeilge do Scoileanna
Téarmaíocht agus Gramadach ar líne
Cearta
Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003
Straitéisí Gaeilge ó Dheas is ó Thuaidh
An Coimisinéir Teanga
Cairt Eorpach do Theangacha Réigiúnacha & Mionlaigh
Ag úsáid Gaeilge le seirbhísí stáit
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Feachtasaíocht
Taighde Gaeilge
Fostaíocht
Leabhrán Ghairmeacha le Gaeilge
Físeáin: ‘Do Ghairm le Gaeilge’
Gairmeacha le Gaeilge san Eoraip
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Deiseanna le Gaeilge lasmuigh den Eoraip
Taithí Oibre: na hearnálacha éagsúla le Gaeilge
Cé hiad na fostóirí Gaeilge is mó?
Bileog Eolais faoi Phoist Fhéideartha
Leideanna do dhaoine atá ag lorg poist leis an nGaeilge
Folúntais
CV Samplach Gaeilge
Comhairle agallaimh do phost le Gaeilge
5 leid d’fhísagallaimh
Ceisteanna Coitianta
Baile
Aoisghrúpaí
4 Bliain agus níos óige
Ainmneacha Gaeilge
Naíonraí
Ag úsáid Gaeilge le do pháistí
Ag labhairt Gaeilge le do gharpháistí
Ag tógáil páistí le Gaeilge taobh amuigh den Ghaeltacht
Ag tógáil páistí le Gaeilge sa Ghaeltacht
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
4 - 12 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
An Ghaelbhratach
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
12 - 18 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
5 leid – Ag dul chun na Gaeltachta
An Ghaelbhratach
Féilte
Ag úsáid d’ainm as Gaeilge
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
18 - 22 Bliain
Cumainn Ghaelacha & Aontais Mhac Léinn
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
22+ Bliain
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Ranganna Gaeilge do Dhaoine Fásta
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
Pobal
Nuachtlitir PEIG.ie
Seirbhísí ar fáil trí Ghaeilge
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Sloinnte
Grúpaí Pobail
Na Lárionaid Ghaeilge
Tacaíochtaí ar fáil do ghnóthaí
An Ghaeltacht
Tithe agus tailte atá ar díol agus ar cíos sna ceantair Ghaeltachta – dar le Daft.ie
Seachtain na Gaeilge le Energia
‘An Chaint’ / The ‘Talk’
Féilte
Imeachtaí Ardú Feasachta
Leabhair Ghaeilge
Podchraoltaí Gaeilge
Teilifís & Raidió le Gaeilge
Na Ceanneagraíochtaí
Foghlaim
Ag foghlaim na Gaeilge
Naíonraí
Gaelcholáistí
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
An Ghaeilge i scoileanna Béarla
Ranganna Gaeilge do Dhaoine Fásta
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
Seirbhísí Gaeilge do Scoileanna
Téarmaíocht agus Gramadach ar líne
Cearta
Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003
Straitéisí Gaeilge ó Dheas is ó Thuaidh
An Coimisinéir Teanga
Cairt Eorpach do Theangacha Réigiúnacha & Mionlaigh
Ag úsáid Gaeilge le seirbhísí stáit
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Feachtasaíocht
Taighde Gaeilge
Fostaíocht
Leabhrán Ghairmeacha le Gaeilge
Físeáin: ‘Do Ghairm le Gaeilge’
Gairmeacha le Gaeilge san Eoraip
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Deiseanna le Gaeilge lasmuigh den Eoraip
Taithí Oibre: na hearnálacha éagsúla le Gaeilge
Cé hiad na fostóirí Gaeilge is mó?
Bileog Eolais faoi Phoist Fhéideartha
Leideanna do dhaoine atá ag lorg poist leis an nGaeilge
Folúntais
CV Samplach Gaeilge
Comhairle agallaimh do phost le Gaeilge
5 leid d’fhísagallaimh
Ceisteanna Coitianta
eadar-ghaelg-iv:-ag-caint-san-aimsir-chaite

Eadar-Ghaelg IV: Ag caint san aimsir chaite

| ciaran dunbar | ,

Bíonn sé de nós againn a bheith ag scéalaíocht, mar sin de bíonn muid ag caint san aimsir chaite go minic. Tosaíonn daoine ag foghlaim na haimsire caite go measartha luath in aistear foghlama teanga ar bith.

Thar bhriathar ar bith eile, is é an briathar ‘’ a bhíonn á úsáid againn sa Ghaeilge. Mar sin de, is é sin an briathar is tábhachtaí agus is úsáidí san Eadar-Ghaelg.

Bha v Bhí

Ar bhealach, tá seo deacair go leor don chainteoir Eadar-Ghaelg (i. Gael ar bith atá ag iarraidh Gaeilge a labhairt le cainteoirí canúintí/teangacha Gaeilge eile gan tiontú ar an mBéarla) óir caithfear rogha a dhéanamh idir ‘bhí’ (GÉ), ‘bha’ (GA agus Gaeilge Aontroma) agus ‘va’ (GM), i. ‘bha’.

Mar sin féin, níor cheart go mbeadh sé deacair, dá mbeadh fios ag duine ar ‘bhí/bha‘ (agus tá anois!) – sin an fhadhb réitithe – ach scriosfadh sé sin an spraoi!

Ach fan go fóill, seans go bhfuil ‘bha’ agus ‘bhí’ níos ciotaí ná mar a shílfeá. Thuigfeadh Éireannach ‘bha’ gan mórán stró measaim ach tá seans ann go mbeadh mearbhall ar Albanach ar chlos ‘bhí’ di. Seans go sílfeadh sí gur an aimsir fháistineach atá i gceist! Is é sin go gcloisfeadh sí ‘bhidh’ ( : bheidh). Is ionann ‘bidh’ agus ‘beidh’ in Albain, agus in amanna ‘bíonn’- go bunúsach, tá an aimsir fháistineach caillte acu.

Anois, dá mbeadh an saol agus an Ghaeilge ar mo mhian agam, thitfeadh muid go léir siar ar Ghaeilge an Chéitinnigh, ar an nGaeilge choitianta, agus d’úsáidfeadh muid foirmeacha mar seo a leanas eadrainn féin:

  • Do bhás 
  • Do bháis 
  • Do bhí sé / sí
  • Do bhámair 
  • Do bhábhair 
  • Do bhádar 

 
Ach faraor géar, ní thuigfeadh gnáth-Ghaeil an lae inniu na foirmeacha sin (cé is moite de Chúige Mumhan seans). Mar sin féin, is féidir a thuiscint go furasta cárb as a dtagann ‘bhí’ agus ‘bha’.

Seo mar atá an an briathar ‘’ san aimsir chaite sa Chaighdeán Oifigiúil (CO):

  • bhí mé
  • bhí tú
  • bhí sé/sí
  • bhíomar
  • bhí sibh
  • bhí siad

 

Agus seo mar atá sé i nGaeilge Mhanann:

  • Va mee (Bha mi)
  • V’ou (Bha thú)
  • V’eh (Bha é)
  • V’ee (Bha í)
  • Va shin (Bha sinn)
  • Va shiu (Bha siu) 
  • V’ad (Bha iad)

 

Agus i nGaeilge na hAlban:

  • Bha mi
  • Bha thu
  • Bha e
  • Bha i
  • Bha sinn
  • Bha sibh
  • Bha iad

 

Sa chéad dul síos, is ionann ‘va’ agus ‘bha’ ar ndóigh. Mar sin de, ní fadhb mhór í sin. Mar sin, ‘bha’ nó ‘bhí’?

Ar an ábhar gur úsáideadh ‘bha’ in Éirinn agus go bhfuil údarás na Gaeilge stairiúla aige, mholfainn é a úsáid san Eadar-Ghaelg (seachas don tríú pearsa uatha – ag leanúint nós na Gaeilge Clasaicí).

Mar a scríobh mé cheana, measaim gur fearr nós na hAlban agus Mhanann (agus Oileán Reachraidh) a leanúint maidir leis na forainmneacha de, is é sin le rá an fhoirm chuspóireach a úsáid i gcónaí – thuigfeadh Éireannach sin níos éasca ná mar a thuigfeadh Albanach ‘sé, sí agus siad’.

Mar sin de, seo mo mholadh don bhriathar ‘’ san aimsir chaite san Eadar-Ghaelg (Tá Interlingua taobh leis):

  • Bha mi (Io esseva)
  • Bha tú (Tu esseva)
  • Bh’í (i. Bhí í) (Illa esseva)
  • Bh’é (i. Bhí é) (Ille / Illo esseva)
  • Bha sibh (Vos esseva) 
  • Bha sinn (Nos esseva)
  • Bh’iad (Illes/Illas/Illos esseva)

 

Creidim go bhfuil cothrom na Féinne ann idir na canúintí go léir agus níos tábhachtaí arís, creidim go dtuigfí iad go forleathan cé go gcaithfidh mé ‘triall allamuigh’ a reáchtáil – bain triail as agus abair liom cén toradh a bheas air más féidir.

Mar sin féin, dá mbeinn ag iarraidh ‘Eadar-Ghaelg’ scríofa a chruthú, is iad na foirmeacha a leanas a mholfainn:

  • Bhás 
  • Bháis 
  • Bhí sé / sí
  • Bhámair 
  • Bhábhair 
  • Bhádar 

 

Mar sin féin, d’imigh ‘Ceart na Gaeilge’ agus tháinig ‘Caint na nDaoine’.

Is féidir breathnú ar fhíseán ar an ábhar anseo.

__________________________________________________________

Is féidir na trí alt eile sa tsraith seo le Ciarán Dunbar a léamh anseo: 

Idir-Ghaeilge

‘Cionnus tá tú?’ – comhtheanga na mórGhaeltachta

Comhtheanga na nGael: Eadar-Ghaelg III

The post Eadar-Ghaelg IV: Ag caint san aimsir chaite appeared first on NÓS.

Níos mó