Tá “géarghá” lena aithint go mbeidh ról ag an mbean an tí agus ag an mbrú i soláthar lóistín do dhaltaí na gcoláistí samhraidh Gaeltachta amach anseo, a deirtear i dtaighde nua.
Deirtear sa taighde, a rinne an tOllamh Pádraig Ó Duibhir ó DCU do Choláistí Chorca Dhuibhne, go bhfuil buntáistí agus míbhuntáistí ag baint le córas traidisiúnta na mban tí sa Ghaeltacht agus le córas an bhrú.
Ceann de na míbhuntáistí is mó a bhaineann le córas na mban tí ná a dheacra is a bhíonn sé le tamall mná tí agus fir tí a fháil chun scoláirí a choimeád, a deirtear.
Tá ganntanas mór ban tí i gCorca Dhuibhne agus i gceantair Ghaeltachta eile an samhradh seo agus rinneadh an taighde mar chuid d’iarratas atá á dhéanamh ag Coláistí Chorca Dhuibhne ar thacaíocht ó Roinn na Gaeltachta chun brú a thógáil le lóistín a chur ar fáil do scoláirí.
“Tá amhras níos mó ná riamh faoi inmharthanacht Choláistí Chorca Dhuibhne mar gheall ar an nganntanas leapacha agus beidh impleachtaí ann do ghnólachtaí áitiúla agus do ghnéithe eile d’obair an Chomharchumainn, an fhorbairt pobail agus an Phleanáil Teanga mar shampla,” a deirtear sa tuarascáil nua.
Léirítear imní sa taighde, áfach, go mb’fhéidir gurb é “réiteach” Roinn na Gaeltachta ar fhadhb lóistín Choláistí Chorca Dhuibhne ná “na scoláirí́ sin a chur i dtreo ceantair Ghaeltachta eile”.
“Bheadh sé sin tubaisteach do cheantar Chorca Dhuibhne,” a deirtear.
Deirtear sa taighde gur tháinig laghdú 27% ar líon na dteaghlach i gcóras na mban tí sa Ghaeltacht idir 2019-2022. De réir fhigiúirí CONCOS, an eagraíocht a dhéanann ionadaíocht ar na coláistí samhraidh Gaeilge, faoi mhí an Mhárta bhí 142 teach agus 1,678 leaba níos lú i gcóras lóistín na mban tí i mbliana.
Tuairiscíodh i mí Bhealtaine na bliana seo go raibh sé choláiste samhraidh dúnta i mbliana agus a thuilleadh i mbaol mar gheall ar na fadhbanna móra atá ann i mbliana teacht ar mhná tí.
Luaitear cúiseanna éagsúla sa taighde leis an “titim thubaisteach” ar líon na mban tí, an phaindéim agus na cúrsaí a bheith curtha ar ceal le dhá bhliain anuas ina measc.
Ar na cúiseanna eile, luaitear an táille a íoctar in aghaidh an scoláire in aghaidh na hoíche. €10 an táille a bhí ann nuair a rinneadh an taighde ach ardaíodh é go dtí €11 ina dhiaidh sin.
Moltar i Taighde ar Dhúshláin na gColáistí Samhraidh i gCorca Dhuibhne go n-ardófaí an táille go dtí €12.50 in aghaidh an scoláire in aghaidh na hoíche agus go mbeadh an táille ag teacht leis an ráta boilscithe feasta.
Ar na cúiseanna eile a luaitear leis an laghdú ar líon na mban tí tá “an iomarca freagrachtaí́ a bheith ag baint leis an obair sa lá atá inniu ann agus mná agus fir tí “ag feidhmiú́ in loco parentis”.
Luaitear freisin scoláirí́ a bheith “ró-éilitheach” agus an t-ardú ar an gcostas a bhaineann le lóistín a chur ar fáil. Deirtear gur fadhb chomh maith í nach mbíonn aon ranníocaíochtaí pinsin ann.
Moltar go leagfaí síos plean cúig bliana chun go bhfeicfeadh na mná tí an buntáiste a bhainfeadh leis na socruithe nua agus an táille a bheith ceangailte leis an ráta boilscithe.
Deirtear gur léir nach mbeidh “tobar sásúil” ban agus fear tí ar fáil i gCorca Dhuibhne amach anseo.
“D’fhéadfadh go leor cúiseanna a bheith leis seo ach is cinnte go bhfuil baint ag baile mór turasóireachta an Daingin a bheith i gceartlár an cheantair.
“Tugann sé seo roghanna eile fostaíochta do shealbhóirí i gceantar Chorca Dhuibhne nach bhfuil ar fáil, b’fhéidir, i gceantair Ghaeltachta eile.”
Deirtear gurbh fhiú €2 mhilliún in aghaidh na bliana na coláistí samhraidh do Choláistí Chorca Dhuibhne agus gurbh fhiú thart ar €7 milliún na cúrsaí do gheilleagar na leithinse.
Deirtear gur tháinig laghdú 25%, ó €2 milliún go dtí €1.5 milliún, ar an dteacht isteach ó na coláistí i mbliana i gcomparáid le 2019.
Deirtear sa tuarascáil taighde nua chomh maith go mbaineann buntáistí agus míbhuntáistí leis an dá chur chuige ó taobh fhoghlaim na Gaeilge de agus nach gá gur fearr a d’fhoghlaimeodh an scoláire a bheadh ag fanacht le bean an tí an Ghaeilge ná an scoláire a bheadh ag fanacht i mbrú.
