Tá amhras caite ag ranna rialtais ar cheann de phríomhchuspóirí an Achta Teanga – gur cainteoirí líofa Gaeilge a bheidh in 20% d’earcaigh nua na seirbhíse poiblí faoin mbliain 2030.
Ag cruinniú de Choiste Oireachtais na Gaeilge an tseachtain seo, thug oifigigh ó cheithre roinn rialtais léargas ar na deacrachtaí atá ann daoine le Gaeilge a fháil don Státseirbhís. Mhaígh na hoifigigh go mbeadh obair mhór i gceist chun an sprioc 20% a bhaint amach. Dúradh go bhfuil sé sách deacair duine ar bith le Gaeilge a fháil, gan trácht ar dhuine le Gaeilge a fháil a bhfuil na scileanna cuí acu do réimse ar leith.
Dúirt Bairbre Nic Aongusa, Rúnaí Cúnta sa Roinn Forbartha Tuaithe agus Pobail, go raibh obair ar bun ina roinn chun daoine a spreagadh chun an Ghaeilge a fhoghlaim agus a úsáid agus súil ann go méadófaí líon na gcainteoirí Gaeilge ar an mbealach sin. Dúirt sí go mbíonn sé deacair daoine nua le Gaeilge a thabhairt isteach, áfach.
“Tá deacrachtaí againn earcú a dhéanamh ar dhaoine a bhfuil caighdeán maith Gaeilge acu. Mar shampla, tá Rannóg na nOileán [atá faoi chúram na Roinne] bíonn sé deacair againn teacht ar dhaoine a bhfuil líofacht Ghaeilge acu agus na cumais eile atá ag teastáil leis an obair a dhéanamh,” a dúirt Nic Aongusa.
“Sílim go mbeidh dúshlán ann don tSeirbhís Ceapacháin Phoiblí an sprioc [20%] sin a bhaint amach.”
Dúirt Barry Quinlan, Ard-Rúnaí Cúnta sa Roinn Comhshaoil, Aeráide agus Cumarsáide, gur fhág an leibhéal íseal dífhostaíochta sa tír go raibh sé deacair ag na ranna folúntais a líonadh.
“Tá sé deacair daoine a fháil agus tá sé deacair daoine le Gaeilge a fháil freisin,” a dúirt sé.
Dúirt Quinlan nach leor díreach duine le Gaeilge a fháil chun folúntas a líonadh ach go gcaithfí na riachtanais a bhain le post a chomhlíonadh chomh maith.
“De réir mar a fhéachann an Státseirbhís leis an gcuspóir [20%] a chomhlíonadh, ba cheart a chur san áireamh go bhfuil bearna ann idir inniúlacht i dteanga ar leith agus an cumas chun obair chasta, dhúshlánach agus theicniúil a dhéanamh tríd an teanga sin.”
Thug Naoise Grisewood, Príomhoifigeach Cúnta sa Roinn Iompair, le fios go raibh 600 duine ag obair sa roinn i láthair na huaire agus saineolas teicniúil ar leith ag baint le thart ar 130 post. Mheas sé go mbeadh sé deacair daoine leis an saineolas cuí agus cumas sa Ghaeilge a fháil chun cuid de na postanna sin a líonadh.
Léirigh anailís a rinne Tuairisc anuraidh nárbh gá Gaeilge a bheith ag duine ach do 0.4% de phostanna na státseirbhíse.
Ghéill an tAire Airgeadais Michael McGrath, a bhí ina aire caiteachais phoiblí ag an am, go bhfuil líon na ndaoine a bhfuil Gaeilge líofa acu agus atá ag iarraidh dul sa státseirbhís “an-íseal i gcónaí”.
Cé gur tosaíodh le tamall ar roinnt comórtas earcaíochta agus ardú céime a dhíriú go sonrach ar Ghaeilgeoirí, ní cosúil go raibh mórán rath ar na hiarrachtaí sin go nuige seo.
Maidir le sprioc 20% na reachtaíochta nua, tá €325,000 curtha ar fáil ag an Rialtas d’Ollscoil na Gaillimhe chun taighde bliana a dhéanamh faoi phlean náisiúnta earcaíochta don Ghaeilge.
Tá an taighde á dhéanamh faoi na laigí sa soláthar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge agus déanfar moltaí faoi conas na bearnaí sa soláthar sin a líonadh.
An Coiste Comhairleach um Sheirbhísí Gaeilge, atá bunaithe faoin reachtaíocht teanga nua atá á tabhairt isteach de réir a chéile, atá freagrach as an bPlean Náisiúnta um Sheirbhísí Gaeilge a ullmhú. Tá go dtí an 19 Meitheamh 2024 ag an gcoiste nua chun an plean sin a ullmhú.
Mar chuid den phlean níor mhór d’Aire Stáit na Gaeltachta spriocdháta a leagan síos chomh maith faoina gcuirfear gach seirbhís phoiblí sa Ghaeltacht agus don Ghaeltacht ar fáil i nGaeilge. Caithfear spriocdháta eile a leagan síos faoina mbeidh gach oifigeach poiblí atá lonnaithe sa Ghaeltacht ag obair trí mheán na Gaeilge.
De réir anailís a rinne Tuairisc in 2021 níor bhain riachtanas Gaeilge ach le post amháin as gach 500 folúntas a líonadh sa státseirbhís sna trí bliana roimhe sin.
I dtuairisc ón Roinn Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe an bhliain chéanna, dúradh gur bhain “dúshlán” le daoine a bhfuil Gaeilge líofa acu a earcú de bharr a laghad acu a dhéanann iarratais ar phoist.
Dúradh nach ndearna ach 250 duine a raibh Gaeilge acu iarratas ar chomórtas oscailte d’oifigigh chléireachais, cé go raibh os cionn 15,000 duine san iomaíocht sa chomórtas nach raibh riachtanas teanga luaite leis.
Tá amhras caite ag dreamanna eile ar sprioc earcaíochta an Rialtais chomh maith.
Dúirt an t-iar-choimisinéir teanga Rónán Ó Domhnaill anuraidh go mbeadh sé nach mór dodhéanta sprioc an Rialtais ó thaobh earcú Gaeilgeoirí a bhaint amach mura dtéitear i ngleic leis an easpa soláthar oideachais lán-Ghaeilge.
Dúirt sé gur gá scagadh grinn a dhéanamh láithreach ar líon agus ar chineál na gcéimithe a bheidh ag teastáil chun an sprioc earcaíochta 20% a bhaint amach.
Mhol an t-iarchoimisinéir clár náisiúnta oiliúna a bhunú i gcomhar le hinstitiúidí oideachais an stáit chun cur le líon na gcéimithe cáilithe a bhfuil Gaeilge líofa acu as seo go ceann cúig bliana nó mar sin.
Tá ráite ag Roinn na Gaeltachta go bhfuil feachtas feasachta “mór” náisiúnta le reáchtáil ón bhfómhar seo ar aghaidh chun an pobal a chur ar an eolas maidir leis “na dualgais agus na deiseanna atá ann” don Ghaeilge faoi Acht na dTeangacha Oifigiúla.
