Níorbh iontas é rialú na hArd-Chúirte i mBéal Feirste maidin Déardaoin gur shárú ar reachtaíocht chearta an duine é an dlí i leith an ghinmhillte i dTuaisceart Éireann.
Bhí sé soiléir ó nocht an Chúirt Uachtarach i Londain anuraidh an bharúil sin gurb é a bheadh mar threoir ag an Ard-Chúirt.
Tugadh an breithiúnas ar chás a éisteadh sular deineadh cinneadh in Westminster a bhfuil ciallachais thromchúiseacha aige don dlí abhus. Chinn feisirí Parlaiminte in Westminster go rithfear reacht tar éis an 21 Deireadh Fómhair chun ginmhilleadh i dTuaisceart Éireann a dhíchoiriú mura mbíonn Stormont i mbun oibre roimhe sin. I bhfianaise an bheartais sin in Westminster dúirt an Breitheamh, an Bhantiarna Keegan nach ndéanfadh sí ordú ar an toirt i dtaca leis an sárú ar an dlí maidir le cearta an duine abhus.
Bhí lucht frith-ghinmhillte ar a ndícheall le tamall ag áiteamh ar pholaiteoirí filleadh ar Stormont chun an t-athrú ar an dlí faoi ghinmhilleadh a sheachaint. Dúirt Arlene Foster le gairid nach raibh sé curtha as an áireamh ag an DUP go bhféadfaidís stop a chur le beart Westminster. Níor dhúirt sí conas. Tháinig na heaglaisí le chéile mar chuid den bhfeachtas, cuid acu ag tathant ar an DUP glacadh le hAcht Gaeilge ar mhaithe leis an nglas ar Stormont a scaoileadh agus an toirmeasc ar ghinmhilleadh a chaomhnú.
Baineann rialú na hArd-Chúirte an bonn den argóint gur féidir le Stormont stop a chur le gach athrú, is cosúil. Má táthar chun cloí leis an dlí caithfear an neamhréir le cearta an duine a chur ina cheart.
Cuireadh na múrtha fáilte roimh an rialú agus tharraing sé diancháineadh mar is dual don phlé faoi cheist chomh híogair.
Bhain an rialú le ginmhilleadh nó foirceannadh toirchis i gcás ina raibh mínormáltacht mharfach ar an bhféatas. Tá bac ar ghinmhilleadh abhus ach amháin nuair atá beatha na máthar i mbaol nó nuair is contúirt thromchúiseach dá sláinte is ea an toircheas.
Nochtadh sa chúirt gur deineadh 13 ginmhilleadh dleathach i dTuaisceart Éireann anuraidh ach go ndeachaigh 861 bean chun na Breataine le haghaidh ginmhillte. Ní cheadaítear foirceannadh dlíthiúil nuair is é an diagnóis go bhfuil féatas neamh-inhmharthana.
Faoiseamh ollmhór ab ea rialú na hArd-Chúirte do Sarah Ewart, 29 tar éis blianta fada faoi bhrú agus faoi bhuairt. Thosaigh a haistear in 2013 nuair a insíodh di go raibh an leanbh a raibh sí ag súil go mór leis neamh-inmharthana. Dúradh lei go gcaillfí an féatas sa bhroinn nó tráth a bhreithe mar nach raibh blaosc air agus nach raibh a inchinn forbartha. Ina cruachás, chinn sí nach mbeadh sí in ann leanúint leis an toircheas.
B’éigean di a dhul go Sasana nuair a diúltaíodh ginmhilleadh di sa bhaile. Chuaigh a fianaise faoin mbriseadh croí, easpa comhairle agus easnamh iomlán ar eolas faoi conas a d’fhéadfaí scrúdú iarbháis a dhéanamh ar an bhféatas i bhfeidhm ar an gcúirt.
Chinn an Breitheamh, an Bhantiarna Keegan gur sáraíodh cearta daonna Sarah Ewart agus go raibh láncheart aici mar íobartach dúshlán an toirmisc a thabhairt sa chúirt.
Níor ghlac an breitheamh le hargóint an Ard-Aighne, John Larkin go rialódh an chúirt nach íobartach í Sarah Ewart agus dá bhrí sin nach raibh sí i dteideal an t-athbhreithniú ar an dlí a éileamh. Chuir an dlí as di mar go mb’éigean di taisteal thar lear chun ginmhilleadh a fháil faoi choinníollacha ainnise, a dúirt an Breitheamh Keegan.
B’éigean di an chéim sin a ghlacadh nuair nach raibh cóir leighis le fáil ag baile de bharr faitíos roimh ionchúiseamh. Thairis sin, arsa an Breitheamh, d’fhéadfadh an dlí cur as di arís ó tá fianaise ann ó lucht leighis go bhfuil sí i gcontúirt go mbeadh aicíd/mínormáltacht mharfach ar leanbh eile.
Mhaígh lucht feachtais in éadan an ghinmhillte gur thubaiste é rialú na hArd-Chúirte agus gur ghearr go gceadófaí ginmhilleadh ar pháiste faoi mhíchumas. Caithréim ab ea an breithiúnas, ní hamháin do Sarah Ewart agus a muintir, ach do Choimisiún Chearta Daonna Thuaisceart Éireann agus Amnesty a thacaigh léi.
Údar gairdis ab ea é ag lucht feachtais a éilíonn leasuithe ar an dlí chun ginmhilleadh a cheadú i gcás mínormáltacht mharfach féatais, agus nuair is éigniú nó ciorrú coil faoi ndear an toircheas.
Breithiúnas cinniúnach ab ea rialú na hArd-Chúirte.
Éascaíonn sé an bealach d’athrú saoil do mhná abhus.
Fiú dá bhfillfeadh na polaiteoirí ar Stormont chun srian a chur ar na hathruithe a cheadódh Westminster i gceann coicíse ní bheidís in ann neamhshuim a dhéanamh de chinneadh na cúirte.
