Ceantar amháin i gceithre chontae Gaeltachta ina labhraíonn níos mó ná 33% den phobal an Ghaeilge chuile lá

Níl ach ceantar amháin i nGaeltacht Chorcaí, Mhaigh Eo, Phort Láirge agus na Mí ina labhraíonn breis is 33% den phobal an Ghaeilge chuile lá.

De réir thorthaí Dhaonáireamh 2022, is í toghroinn Ghort na Tiobratan, ina bhfuil Cúil Aodha i gCorcaigh, an t-aon cheann as an dá scór toghroinn Ghaeltachta atá sna contaetha sin ina labhraíonn duine as gach triúr an Ghaeilge go laethúil.

33.4% den phobal atá trí bliana d’aois nó os a chionn i nGort na Tiobratan a bhí ina gcainteoirí laethúla Gaeilge de réir na bhfigiúirí daonáirimh is déanaí. B’in titim ó 37% i nDaonáireamh 2016.

Thit céatadán na gcainteoirí laethúla Gaeilge faoi bhun 33% i mBéal Átha an Ghaorthaidh, i Múscraí agus i gCnoc an Daimh i Maigh Eo idir 2016-2022.

Is é atá i gceist le cainteoirí laethúla Gaeilge san anailís seo ná daoine atá trí bliana d’aois nó os a chionn a labhraíonn Gaeilge gach lá lasmuigh den chóras oideachais, an tslat tomhais is cruinne ar staid na teanga i measc an phobail.

As an 40 toghroinn Ghaeltachta atá i gcontaetha Chorcaí, Mhaigh Eo, Phort Láirge agus na Mí, níor ardaigh céatadán na gcainteoirí laethúla ach i gceithre cinn acu – 10%. 

CORCAIGH

Níor tháinig ardú ar chéatadán na gcainteoirí laethúla in aon cheann de na deich dtoghroinn Ghaeltachta i gCorcaigh.

Cé nár tháinig ach laghdú beag ar líon na gcainteoirí laethúla i nGort na Tiobratan sna sé bliana idir daonáirimh 2016-2022, d’fhág an t-ardú a tháinig ar an daonra le linn na tréimhse céanna gur laghdú a tháinig ar chéatadán na gcainteoirí laethúla. Bhí an scéal céanna fíor i dtoghroinn Bhéal Átha an Ghaorthaidh (Maigh Chromtha), áit ar thit an céatadán ó 34% in 2016 go dtí 31% in 2022. D’fhan an céatadán cainteoirí laethúla Gaeilge sa toghroinn díreach ó dheas di, Béal Átha an Ghaorthaidh (Dún Mhánmhaí) ag 25%.

I dtoghroinn an tSléibhe, Sliabh Riabhaigh, mar a bhfuil Baile Bhuirne, tháinig ardú ar líon na gcainteoirí laethúla Gaeilge, ó 173 duine go dtí 192 idir 2016-2022, ach titim a bhí i gceist i gcás chéatadán na gcainteoirí laethúla, ó 21% go dtí 20%.

Cliceáil anseo chun an t-eolas faoi gach toghroinn Ghaeltachta i gCorcaigh a fheiceáil

MAIGH EO

Is í toghroinn Chnoc an Daimh, mar a bhfuil Ceathrú Thaidhg, an toghroinn is láidre i Maigh Eo ó thaobh na Gaeilge de go fóill agus 32% den phobal ina gcainteoirí laethúla Gaeilge. Thit líon na gcainteoirí laethúla sa toghroinn sin ó 133 duine go dtí 97 idir 2016-2022, áfach agus tá daonra iomlán an cheantair tite chomh maith.

Is í Abhainn Bhrain, atá ar an teorainn le contae na Gaillimhe, an dara toghroinn is láidre sa chontae agus 23% den phobal ina gcainteoirí laethúla Gaeilge, titim ón 30% a bhí amhlaidh i nDaonáireamh 2016.

Tháinig ardú ar chéatadán na gcainteoirí laethúla Gaeilge ar an nGeata Mór Theas in Iorras ó 18% go dtí 20% d’ainneoin gur thit líon na gcainteoirí laethúla sa toghroinn idir 2016-2022. Ardú beag freisin a bhí ar an gCeapaigh Dhuibh, mar a bhfuil Tuar Mhic Éadaigh, ó 8% go dtí 9%.

Níl ach 2% den bhreis is 2,000 duine a bhfuil cónaí orthu i mBéal an Mhuirthead, an toghroinn Ghaeltachta is mó i Maigh Eo, ina gcainteoirí laethúla Gaeilge.

De réir Dhaonáireamh 2022, ní raibh oiread agus cainteoir laethúil Gaeilge amháin i measc an 98 duine os cionn trí bliana d’aois a raibh cónaí orthu i mBarr Rúscaí, soir ó Ghleann na Muaidhe, toghroinn atá go hiomlán sa Ghaeltacht. As an 155 toghroinn Ghaeltachta ar fud na tíre, ba í an t-aon cheann nach raibh oiread agus aon chainteoir laethúil Gaeilge amháin ag cónaí inti.

Cliceáil anseo chun an t-eolas faoi gach toghroinn Ghaeltachta i Maigh Eo a fheiceáil

PORT LÁIRGE

Sna Déise, d’ardaigh líon na gcainteoirí laethúla sna trí thoghroinn Ghaeltachta trí chéile ach níor tháinig ardú ar chéatadán na gcainteoirí laethúla ach i gceann amháin acu.

Sa Rinn atá an céatadán is mó cainteoirí laethúla Gaeilge agus 29% den phobal ansin ag labhairt na Gaeilge gach lá. Is ionann sin agus titim ón 32% a bhí i gceist i nDaonáireamh 2022. D’ardaigh líon na ndaoine a labhraíonn an Ghaeilge chuile lá sa Rinn ó 421 duine go dtí 439 idir 2016-2022 ach d’ardaigh an daonra freisin ó 1,302 go dtí 1,502 sa tréimhse chéanna.

D’ardaigh céatadán na gcainteoirí laethúla Gaeilge i mBaile Mhic Airt ó 13% go dtí 18% agus líon na ndaoine a labhraíonn an teanga gach lá imithe ó 47 duine go dtí 69 idir an dá dhaonáireamh.

Titim ar líon agus ar chéatadán na gcainteoirí laethúla a bhí i gceist ar an Aird Mhór idir 2016-2022 agus 3% den phobal ina gcainteoirí laethúla Gaeilge ansin, síos ó 6%.

Cliceáil anseo chun an t-eolas faoi gach toghroinn Ghaeltachta i bPort Láirge a fheiceáil

AN MHÍ

D’fhan cúrsaí nach mór mar a bhí ó thaobh céatadán na gcainteoirí laethúla Gaeilge i dtoghranna Gaeltachta na Mí sa daonáireamh is deireanaí.

Is í An Ráth Mhór, mar a bhfuil Ráth Chairn, an toghroinn is láidre ó thaobh cainteoirí laethúla Gaeilge. Tá 16% de phobal na Rátha Móire ina gcainteoirí laethúla Gaeilge, mar a bhí de réir thorthaí Dhaonáireamh 2016.

Thit an céatadán i gCill Bhríde ó 11% go dtí 9% idir 2016-2022 ach d’fhan na figiúirí mar a bhí i gcás Dhomhnach Phádraig (4%), Bhaile Átha Buí (3%) agus Tailteann (3%).

Cliceáil anseo chun an t-eolas faoi gach toghroinn Ghaeltachta i gcontae na Mí a fheiceáil

Léirigh anailís eile atá déanta ag Tuairisc ar thorthaí Dhaonáireamh 2022 gur thit céatadán na gcainteoirí laethúla Gaeilge i bhformhór na gceantar Gaeltachta is láidre i nGaillimh agus i nDún na nGall ach a mhalairt a bhí fíor i gCiarraí.

Léiríodh chomh maith nach bhfuil oiread is toghroinn amháin sa Ghaeltacht ina labhraíonn níos mó ná dhá thrian den phobal an Ghaeilge gach lá.