Léiríonn figiúirí nua a dhúshlánaí agus a bheidh sé sprioc earcaíochta an Rialtais don Ghaeilge a bhaint amach.
Is é an príomhchuspóir atá ag Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú) 2021, a tugadh isteach ag deireadh na bliana seo caite, gur cainteoirí Gaeilge a bheadh in 20% d’earcaigh nua na seirbhíse poiblí roimh dheireadh 2030.
Ach léiríonn figiúirí nua nach raibh Gaeilge ach ag níos lú ná 3% de na daoine a ceapadh sa státseirbhís ó theacht i bhfeidhm na reachtaíochta.
De réir eolais a chuir an Roinn Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe ar fáil, níor earcaíodh ach thart ar dhá scór duine chun poist a raibh riachtanas Gaeilge luaite leo sa tréimhse sin.
As an thart ar 5,500 ceapachán a rinneadh sa tseirbhís phoiblí idir teacht i bhfeidhm na reachtaíochta ar an 22 Nollaig 2019 agus an 14 Meán Fómhair 2022, níor ceapadh ach 44 duine i bpoist lena raibh Gaeilge líofa luaite mar riachtanas. Is ionann sin agus 0.8% den iomlán.
Baineann na figiúirí le ceapacháin a rinneadh trí chóras na Seirbhíse um Cheapacháin Phoiblí (PAS) amháin agus níl aon cheapacháin a rinne na ranna Rialtais féin curtha san áireamh.
As na ceapacháin a rinneadh i bpoist nach raibh riachtanas teanga ag baint leo, dúirt an Roinn gur thug 101 duine díobh le fios go raibh líofacht sa Ghaeilge acu, cé nár cuireadh aon tástáil orthu chun sin a dheimhniú.
D’fhág sin gur 145 duine ar fad a dúirt go raibh Gaeilge líofa acu a ceapadh ó tháinig an reachtaíocht nua i bhfeidhm – 2.6% de na ceapacháin uile a rinneadh trí chóras PAS.
Cé go bhfuil an sprioc 20% san Acht Teanga bunaithe ar earcaigh nua, ní féidir líon na n-earcach nua le Gaeilge a ceapadh ó theacht i bhfeidhm na reachtaíochta a thomhas.
Dúirt urlabhraí de chuid na Roinne nach ndéantar idirdhealú idir daoine nua a earcaítear ó lasmuigh den tseirbhís phoiblí agus daoine a earcaítear go hinmheánach.
Ní bhfuair Tuairisc freagra ar cheist faoi cén uair a thosófar ag déanamh an idirdhealaithe sin.
Chuir an Roinn Caiteachais Phoiblí na figiúirí ar fáil don Teachta Dála Pa Daly a chuir ceist sa Dáil faoin líon íseal daoine a earcaítear ó phainéil na Gaeilge.
Dúirt an Teachta Dála de chuid Shinn Féin gur údar imní a bhí sa líon beag daoine le Gaeilge a earcaíodh sa tseirbhís phoiblí ó theacht i bhfeidhm an Achta agus chuir sé “moilleadóireacht” i leith an Rialtais.
“Cuireann na figiúirí ísle seo imní orainn, cinnte. Ba chóir go mbeadh cur chuige an rialtais i dtreo sprioc an 20% ag tosú anois, seachas a bheith ag moilleadóireacht – tá daoine le Gaeilge ag teastáil chun freastal ar phobal na Gaeilge anois, ní gá agus níor chóir fanacht go dtí 2030.”
Mhaígh an Teachta Dála ó Chiarraí go raibh sé “áiféiseach” nach raibh an státseirbhís in ann figiúirí a bhailiú maidir le líon na n-earcach nua le Gaeilge.
“Déanann sé praiseach den phlean atá ann an céatadán [fostaithe] le Gaeilge a mhéadú mura bhfuil réiteach molta ag an Roinn don fhadhb seo fiú, agus is cosúil gur fadhb í seo atá cothaithe ag an Roinn féin, mar bheadh an t-eolas acu,” a dúirt Daly le Tuairisc.
Mhínigh an Teachta Dála gur spreagadh é leis an scéal a fhiosrú toisc go raibh gearán faighte aige go raibh neamhaird ó thaobh ceapachán de á déanamh ar dhaoine ar phainéil na Gaeilge.
“Chuir mé an cheist toisc gur chuala mé ó dhuine ar phainéal earcaíochta le Gaeilge i gCiarraí atá den tuairim go bhfuil neamhaird á déanamh orthu siúd atá ar an phainéal Gaeilge i gcás earcaíochta.”
Dúirt Daly go mbeadh sé “náireach” dá mbeadh daoine a thug le fios go raibh Gaeilge acu faoi mhíbhuntáiste tráth a bhfuil an státseirbhís ag iarraidh cur le líon na n-earcach le Gaeilge agus tá sé chun an scéal a fhiosrú tuilleadh.
Cháin an Teachta Daly cur chuige Roinn na Gaeltachta i dtaobh na reachtaíochta nua freisin. Tionóladh an chéad chruinniú den choiste comhairleach atá leis an bplean náisiúnta earcaíochta i leith na Gaeilge a ullmhú i rith an tsamhraidh agus aontaíodh ag an gcruinniú sin tairiscintí a lorg chun taighde a dhéanamh faoi staid na Gaeilge sa státchóras. Dé hAoine seo caite, an 30 Meán Fómhair, an spriocdháta do na tairiscintí.
Deir an Teachta Dála de chuid Shinn Féin go bhfuil seo uile ag cur moille ar chúrsaí.
“Ba chóir go mbeadh an taighde ar na figiúirí sa státseirbhís agus na háiteanna ina bhfuil bearnaí ar fáil ag an státseirbhís féin. Mar sin, tá sé seafóideach go bhfuil orainn fanacht go dtí go bhfuil dream seachtrach faighte ar conradh chun a chinntiú go bhfuil an Coiste ag déanamh a chuid oibre.
“Moill eile anuas ar an moilleadóireacht a gheall an tAire Chambers nach dtarlódh, agus leithscéal eile ionas nach féidir tosú ag obair i dtreo an 20% anois díreach,” a dúirt Daly.
