An bhfuil sé in am dúinn an ‘cúpla focal’ a thabhairt ar ais?

Ciarán Dunbar

“An bhfuil Gaeilge agat?” “Cúpla focal.”

“Protestors march for the cupla focail.”

“Ar mhaith an cúpla focal a úsáid? Tar chuig…”

“Ceann Comhairle, this is important so I’ll say it in English…”

“Uaktarawnna Herron, Uaktarawn Kuman Looklass Gayle, I would like to…”

Tá a fhios againn uile go léir cad atá i gceist leis an téarma an ‘cúpla focal’.

An cúpla focal siombalach sin a chloistear ó pholaiteoirí nach bhfuil ar intinn acu cur lena gcuid Gaeilge, cuir i gcás.

Ní dócha go bhfuil mórán measa ag go leor Gaeilgeoirí ar an nós. 

Tá mé ag déanamh go bhfuil smál an bhéalghrá, na hiriseoireachta claonta agus an cur i gcéill glan air.

Baintear úsáid as an téarma ‘cúpla focal’ in amanna mar ghearrscríobh maslach chun a bheag a dhéanamh den Ghaeilge agus aon rud a bhaineann léi.

Ach, ag am céanna, bíonn Gaeilgeoirí an-mhíshásta nuair nach mbacann na polaiteoirí céanna leis an chúpla focal céanna. 

Is doiligh daoine a shásamh. 

Tá ceist úinéireachta ann freisin.

Ní mhothaíonn Gaeilgeoirí gur Gaeilge atá i gceist i ndáiríre. 

Arbh chruinne a rá gur cuid de Bhéarla na hÉireann an cúpla focal?

Ach cad faoin chainteoir dúchais nó líofa? 

Bíonn leisce ar neart Gaeilgeoirí corrfhocal Gaeilge a chaitheamh isteach i ráiteas, i gcomhrá nó i ngnáthimeachtaí an tsaoil, ag scipéad siopa cuir i gcas.

Tá instinn láidir againn ina choinne. Níor mhaith linn triail a bhaint as. 

Fiú go leor de na Gaeil is Gaelaí, mothaíonn siad náire éigin a chuireann bac orthu agus deis acu ‘go raibh maith agat’ a rá agus an ‘scinní látae’ á fháil acu. 

Tá cringe factor ann. 

Ach an drochrud ann féin é? 

Nach bhfuil an instinn chéanna ag cuid mhaith againn Gaeilge ar bith a labhairt go poiblí – fiú agus duine i mbun comhrá le Gaeilgeoir líofa eile?

Tá a fhios agat cad a bhfuil mé ag caint faoi – níl sé ‘normálta’ Gaeilge a labhairt in Éirinn a thuilleadh, agus mar sin tá gá le ‘normálú’ dá bharr. 

Ach nach bhfuil sé dearfach go mothaíonn peileadóirí is polaiteoirí gur cheart dóibh an ‘cúpla focal’ a rá go fóill?

Is cuimhin liom cluinstin fá thaighde maidir le Béarla na hÉireann ag comhdháil acadúil blianta ó shin – an rud is suntasaí, agus is iontaí, dar leis na taighdeoirí ná an méid Gaeilge atá breactha fríd.

An drochrud é go bhfuil Béarla na hÉireann breac le Gaeilge, ‘go raibh maith agat’, ‘fáilte romhat’ agus ‘póg mo thóin’?

Is féidir dul thar fóir maidir le tábhacht an chúpla focal seo ó thaobh thodhchaí na teanga de – agus cluinim teangeolaithe ag déanamh a bheag de i mo chloigeann agus mé ag bualadh na gcnaipí seo.  

Ach nach ndéanfadh sé an-mhaitheas don teanga dá n-úsáidfeadh an 150,000 cainteoir líofa atá againn í níos minice go poiblí, le strainséirí, le lucht siopa?

Anois, nárbh ionann sin agus Gaeilge a bhrú ar dhaoine? A deir tú féin.

Is ea, ar bhealach. Agus?

I dtithe s’againne féin, i gcaintín TG4, i gCill Áirne (muise leoga i gCill Áirne), istigh i dToraigh, ar shráideanna Bhagdad, i nGleannta na Breataine Bige, brúitear Béarla ar dhaoine agus cuirtear suas leis in ainm na cothromaíochta.

Stop agus smaoinigh – is iad é an Béarla teanga na cumhachta, ní hamháin i gCill Rónáin ach ar chlár na cruinne uilig. 

Ar chóir a bheith imníoch faoi dhaoine atá buartha faoin Ghaeilge a chloisteáil in Éirinn?

An bhfuil a leithéid de cheart ann agus an ceart gan teanga a chloisteáil, teanga a dtuigeann an t-éisteoir roinnt mhaith di cibé ar bith?

Tuigeann beagnach gach duine ‘go raibh maith agat’ agus ‘le do thoil’.

Cén dochar a dhéanfadh na focail ‘le do thoil’, ‘slán’ agus ‘ádh mór’?

Ná bímis soineanta, dá dtosódh gach Gaeilgeoir ag rá ‘go raibh maith agat’, ní athródh sé sin an saol ó ghallda go Gaelach.

An sábhálfadh sé an Ghaeltacht? Ní shábhálfadh.

Ach in áiteanna ar leith, i bpubanna áirithe, ar shráideanna áirithe, i gceathrúin éigin, d’athródh sé ‘fuaimíocht cheannasach na háite’ – agus is cúinse teangeolaíochta tábhachtach é sin. 

Gníomh beag simplí, gan choiste, gan deontas, gan dochar.