Ná salaímis ár lámha le fuil na nÉimineach
San alt dátheangach seo, tugann ár gcolúnaí Gaelg, Isla Callister, léargas dúinn ar an aighneas atá ar siúl i Manainn i láthair na huaire faoin úsáid atá á baint as aerfort Mhanann le píolótaí Sádacha a thraenáil. Bíonn na colúin ó Isla a fhoilsítear anseo ar fáil i Manainnis agus i nGaeilge.
Ta’n traartys as yn coayl dooinnoil harrish kiare bleeaney dy lieh jeh caggey eddyr yn co-chiangley leeidit liorish yn Araab Saudi marish yn reiltys Yeaman as ny hirreydee-magh Houthi er ve craghoil, lesh Ny Hashoonyn Unnaneysit cur coontey jeh myr yn geyre-ghaue dooinnoil s’messey ’sy theihll.
Neayr’s 2015, ta’n caggey theayagh ayns Yeaman er varroo 91,600 dy leih, as ta 24.1 millioon dy leih ayns feme cooney debejagh, rere fysseree noa currit magh liorish yn çhalee fysseree ynnyd as taghyrt streeu armit. Ta troddan bleaystanys yn Araab Saudi er n’yannoo dean jeh’n theay, as myr eiyrtys er shen, ta ny smoo na 8000 dy vraane, dy gheiney as dy phaitçhyn neu-chyndagh er n’gheddyn baase. Gys y laa t’ayn jiu, ta’n co-chiangley kyndagh jeh’n chooid smoo jeh ny baaseyn theayagh.
Choud’s ta’n chooid smoo jeh’n cho-phobble eddyr-ashoonagh cur feoh da ny soiaghyn er y theay liorish co-chianley yn Araab Saudi, trooid magh 2010-18, va’n Vretin Vooar as Steatyn Unnaneysit America jees jeh ny cheeraghyn ren creck yn earroo smoo dy armyn rish yn Araab Saudi. Ayns ymmodee aghtyn, ta ny dellalyn shoh jannoo co-ayrnee jeu ayns ny loghtyn caggee ta noi’n leigh eddyr-ashoonagh ta goll er jannoo ayns y Yeaman liorish armeeyn y cho- hiangley. Agh, cre’n aght ta shoh bentyn rish Mannin veg veen?
Ec jerrey 2018, ren feysht screeuit gys Westminster soilshaghey magh dy row etleyderyn Saudi ynsit liorish Armee Aer Hostyn ec yn ynnyd aer oc ayns Ynys Môn, ‘RAF Valley’. Ren mooarane possanyn shee Bretnagh jannoo plaiynt noi trainal etleyderyn Saudi as yn ymmyd jeh reamys-aer Vretin. Lurg shoh, hie eh er feddyn magh dy vel ymmyd jeant jeh’n phurt aer theayagh ayns Mannin Roonysvie, liorish yn Aer Armee Saudi ayns yn trainal oc liorish Armee Vretin.
Ta’n banglane Manninagh jeh’n chommeeys Celtiagh er ve coraa gastey er yn chooish, as ad chionney er yn reiltys as yn Çhirveishaght Fendeilys son ansooryn. Trooid shoh, v’ad er nyn shickyraghey liorish yn Çhirveishaght Fendeilys dy row Roonysvie nane jeh ny pairkyn aer ‘ynnydoil’ ymmydit ayns trainal pilotyn eddyr-ashoonagh. Hooar ad magh dy row 37 dy leih voish yn Armee Saudi ynsit ec RAF Valley myrgeddin. Ta shoh kiangley Reiltys Vannin rish aarlaghey ny pilotyn Saudi ta kyndagh jeh ny loghtyn caggee ayns yn Yeaman.
Ayns çhionraa copharteeagh leeidit liorish y Chommeeys Celtiagh as y banglane Manninagh jeh Amnesty International çheu-mooie jeh Roonysvie, ren ny piggadee jannoo aghin da’n reiltys dy gheddyn coontys oikoil voish Westminster dy ghra dy negin dooin kiarail ynsaghey son çheer erbee ta’d creck armyn gys. Ny sodjey, ren ad gyllagh er reiltys Mannin dy hassoo noi’n ymmyd jeh Roonysvie son yn ynsaghey.
Ayns coontys liorish yn Ard-Shirveishagh, Howard Quayle MHK, dooyrt eh dy row yn chooish ass stiurey Mannin er yn oyr dy vel currym er Westminister son fendeilys as commeeyssyn eddyr-ashoonagh cordail rish yn vunraght. Marish shen, ren eh fockley magh dy row yn slattys cormid t’ec yn ellan lhiettal yn reiltys veih jannoo lhiettrimys er ashoonaght ynrican. Dy boiragh, dooyrt Howard Quayle dy row tailley eeckit da’n reiltys son dagh keayrt ta’n cliaghtey cheet faare y thalloo fegooish goaill grunt ec Roonysvie as dy row yn ymmyd jeh’n phurt aer liorish yn RAF lhiggey da ny stiureyderyn traaght-aer mooadaghey ny
hooryn cliaghtey oc. Ta ny hoyryn fardalagh shoh currit fo doorey liorish ny loghtyn caggee ta ny pilotyn Saudi jannoo ayns yn Yeaman.
Cheau Bernard Moffat voish yn Commeeys Celtiagh ourys er yn aggyrt liorish yn Ard-Shirveishagh dy beign da Mannin kiarail cooney trainal fo’n vunraght. Daggyr eh nagh nee shoh myr ta’n chooish, as rere yn choardailys bun-raghtoil bentyn rish fendeilys va reaghit ayns 1969, cha nod skimmee cahnagh voish buill elley sy theihll jannoo ymmyd jeh Mannin, na e reamys aer, gyn cordailys ro-laue voish Reiltys Vannin.
Dy hamlagh, neayr’s ayns yn Yeaman toshiaght, ta toyrtys jeh £270,00 er ve currit da sheshaghtyn giastyllagh ta cooney lesh yn gheyre-ghaue liorish Reiltys Vannin. My vees yn reiltys tannaghtyn dy lhiggey da pilotyn Saudi jannoo ymmyd jeh Roonysvie, ta’n cooney argidoil er ve jeant ayns fardail.
Reeshtagh, she smooinaght chadjin y reiltys eh nagh vel coraa ny niart-stiuree ain harrish yn cooish. Cha vod shoh ve er ny endeil. Dy ve smooinit er myr oltey currymagh jeh’n cho-phobble dowanagh, shegin da Reiltys Vannin shassoo er cairys. T’eh traa dy chur jerrey er y chiangley eddyr caggey as y purt aer theayagh ain, as dy ghoaill aa-smooinaght er nyn mooinjerys rish Westminster. My ta currym orrin dy hrainal pilotyn caggee voish yn Araab Saudi ec Roonysvaie as sollaghey nyn laueyn lesh fuill Yeamanee neu-chyndagh cordail rish bun-raght Vretin, gys niurin lesh.
Tá an scrios agus an caillteanas daonna thar cheithre bliana go leith de chogadh idir an comhghuaillíocht atá á treorú ag an Araib Shádach le Rialtas Éimin, agus na réabhlóidithe Houthi tar éis a bheith tubaisteach, agus cur síos déanta ag na Náisiúin Aontaithe air mar an géarghá daonna is measa ar domhan.
Ó 2015, tá an cogadh cathartha san Éimin tar éis 91,600 a fhágáil marbh agus tá cúnamh ag teastáil go géar ó 24.1 milliún duine, de réir eolas nua a chuir an
Tá feachtas buamála na hAraibe Sádaí tar éis sprioc a dhéanamh den phobal, agus mar thoradh air sin, tá níos mó ná 8,000 bean, fear agus páiste neamhchiontacha tar éis bás a fháil. Go dtí seo, tá an chomhghuaillíocht ciontach as an gcuid is mó de na básanna an phobail.
Chomh fada agus atá an chuid is mó den chomhphobal idirnáisiúnta ag léiriú fuatha do na hionsaithe ar an gcosmhuintir atá á dhéanamh ag an Araib Shádach, le linn 2010-18 bhí an Bhreatain agus Stáit Aontaithe Mheiriceá ar an dá thír a dhíol an líon is mó d’airm leis an Araib Shádach.
In iliomad bealaí, tá an trádáil seo ag déanamh rannpháirtithe díobh sna coireanna cogaidh, atá in aghaidh an dlí idirnáisiúnta, atá á ndéanamh san Éimin ag airm na comhghuaillíochta. Ach cén bhaint atá aige seo le Manainn bheag mhín?
Ag deireadh 2018, míníodh i gceist a cuireadh in Westminster go bhfuil píolótaí Sádacha á n-oiliúint ag Aerfhórsa Shasana ag ionad aeir atá acu in Ynys Môn na Breataine Bige, ‘Gleann an RAF’. Rinne mórán grúpaí síochána sa Bhreatain Bheag gearáin in aghaidh thraenáil na bpíolóta Sádacha agus úsáid aerspás na Breataine Bige. INa dhiaidh seo, fuarthas amach go bhfuil Aerfort Mhanann i Roonysvaie á úsáid ag an Aerfhórsa Sádach dá dtraenáil ó Arm na Breataine.
Tá craobh Mhanann den Chonradh Ceilteach tar éis freagra gasta a thabhairt ar an scéal, agus iad ag cur brú ar an rialtas agus ar an Roinn Cosanta freagraí a chur ar fáil. Go dtí seo, dhearbhaigh an Roinn Cosanta go bhfuil Roonysvie ar cheann de na aerpháirceanna ‘áitiúla’ a bhíonn á n-úsáid do thraenáil píolótaí idirnáisiúnta. Fuarthas amach go bhfuil 37 duine ón Arm Sádach á n-oiliúint i nGleann an RAF freisin. Ceanglaíonn sé seo Rialtas Mhanann le hoiliúint na bpíolótaí Sádacha atá ciontach as coireanna cogaidh san Éimin.
I gcomh-agóid, treoraithe ag an gConradh Ceilteach agus craobh Mhanann de Amnesty International, taobh amuigh de Roonysvie, rinne lucht na bpicéad achainí ar an rialtas ráiteas oifigiúil a fháil ó Westminster ag rá gur éigean dúinn oiliúint a chur ar fáil do thír ar bith a bhfuil siad ag díol arm leo. Anuas air sin, d’éiligh siad go seasfadh Rialtas Mhanann in aghaidh úsáid Roonysvie don oiliúint.
Dúirt an tArd-Seirbhíseach [príomh-aire], Howard Quayle MHK, go bhfuil an chosaint náisiúnta agus conarthaí idirnáisiúnta Mhanann faoi chúram Westminster, de réir an bhunreachta. Chomh maith leis sin, dúirt sé go gcuireann an tAcht Comhionannais atá ag an oileán bac ar an rialtas cosc a chur ar náisiúntacht amháin.
Ar an drochuair, dúirt Howard Quayle go n-íoctar táille leis an rialtas as gach cuairt a thugann an cleachtadh thar an oileán gan teacht i dtír ann, agus go raibh úsáid atá a bhaint as an aerfort ag an RAF ag ligean do na stiúrthóirí aerthráchta a n-uaireanta cleachtaidh féin a mhéadú. Tá cuma an-bheag ar na cúiseanna suaracha seo le taobh na gcoireann cogaidh atá á ndéanamh ag na píolótaí Sádacha san Éimin.
Chaith Bernard Moffat ón gConradh Ceilteach amhras ar mhaíomh an Ard-Seirbhísigh gurbh éigean do Mhanainn cabhrú leis an traenáil de réir an Bhunreachta. Dúirt sé nach mar seo atá cúrsaí, agus de réir an chomhaontaithe bhunreachtúil ar chúrsaí cosanta a rinneadh in 1969, ní féidir le fórsa míleata ó áiteanna eile ar domhan úsáid a bhaint as Manainn, ná as a haerspás, gan comhaontú roimh ré le Rialtas Mhanann.
Ó thosaigh an choimhlint san Éimin, thug Rialtas Mhanann deontas de £27,000 do chumainn charthanachta le cabhrú leis an éigeandáil, rud atá íorónta. Má leanann an rialtas ar aghaidh ag ligean do phíolótaí Sádacha úsáid a bhaint as Roonysvie, is in aisce atá an t-airgead cúnta tugtha.
Arís, is tuairim choitianta an rialtais é nach bhfuil neart againn ar an gceist. Ní féidir é seo a chosaint. Is éigean do Rialtas Mhanann seasamh ar son an chirt, más maith linn a bheith áirithe mar bhall cúramach den chomhphobal domhanda. Tá sé in am deireadh a chur leis an gcogadh agus an t-aerfort poiblí atá againn, agus athsmaoineamh a dhéanamh ar an ngaol atá againn le Westminster. Má tá dualgas orainn píolótaí cogaidh ón Araib Shádach a thraenáil ag Roonysvie, agus ár lámha a shalú le fuil na nÉimineach neamhchiontacha, de réir bhunreacht na Breataine, go hifreann leis!
