Buachaillí Bána, posses agus nósanna eile Nollag as Manainn
San alt dátheangach seo, pléann ár gcolúnaí Gaelg, Isla Callister, féile agus nósanna na Nollag ina hoileán dúchais – Manainn. Foilsítear colúin Isla anseo i Manainnis agus i nGaeilge (Gaeilge thíos).
Bee yn Nollick anchasley yn vlein shoh son ymmodee sleih mygeayrt y theihll. Lurg taghyrtyn y vlein, s’licklee dy jean tradishoonyn as plannyn y Nollick caghlaa mastey reddyn elley. Er y fa shoh, ta’n coloartys mychione y chooish tuittym dy trome er ymmodee sleih neesht.
Choud’s ta treisht veg ayn dy jig tooilley naight mie ’sy vlein noa, ta’n traa ry-heet foast gennaghtyn neu-hickyr. Ayns traaghyn myr shoh, oddagh shenn tradishoonyn y Nollick, er y chooid sloo, arral conrieughid aigney, as ta palçhey jeusyn ayns Mannin.
Hie yn ‘Chegeesh Ommidjagh’ er chummal veih’n Ard-Gheurey (21oo Mee ny Nollick) derrey shenn laa y Nollick (6oo Jerrey Geuree) er’n ellan. V’eh traa dy scuirr gobbragh as jannoo giense, as ghow shoh cummey ayns mooarane dy chliaghtaghyn er-lheh.
Va’n tradishoon s’keoie bentyn rish ny ‘possanyn Mollag’ ren rouail mygeayrt ny baljyn feiy’n Chegeesh Ommidjagh. Hie ad mygeayrt goaill arrane, daunsey as cloie greinyn kiaullee jeant ‘sy thie. Chur ad lhieu ‘mollagyn’ (eddryman keyrrey sheidit seose) as woaill ad peiagh erbee lesh tra haink ad ro faggys. V’ad yeearree er argid, agh s’licklee dy row ad eekit dy gholl ersooyl! Foddee dy nee shoh oyr nagh nee tradishoon cadjin t’ayn ny laghyn t’ayn jiu.
Gollrish ny possanyn Mollag, va ceau pishyryn ec carvalee ‘sy cheeill er Oie’ll Verree ny tradishoon ommidjagh elley hannee ayns shennaghys neesht. Agh, foast ta shenn tradishoonyn ry-gheddin er yn ellan.
Ta ‘Ny Guillyn Baney’ er ve ny ayrn scanshoil jeh Nollick ayns Mannin rish ny smoo na daa-cheead blein. She cloie mummeraght aitt ta shoh, goaill stiagh gooynyn baney jesheenit, caggey, baase, aavioghey as noo ny ghaa. T’eh çheet gy kione lesh daunse cliwe gys carval ny Guillyn Baney as çheet gys baare lesh rollage shey-lhiattee jeant ass ny cliwenyn. Ga dy row shoh jeant dy mennick liorish deiney ayns ny shenn laaghyn, jiu ta failt er peiagh erbee goaill ayrn.
Foddee dy vel cliaghtaghyn smoo cadjin yn ellan ry gheddin er Laa’l Steoin (26oo Mee ny Nollick). Ta Shelg yn Drean ny cliaghtey t’er n’gholl er cummal neayr’s traa roie Chreestee. V’adyr cliaghtey goll magh er ny helg son drean, ‘ard-ree ny h-eeanlee’, as ny lurg, hug ad yn drean shelgit er maidjey er-lheh as hie eh er taishbyney. Va oanluckey, arraneys as daunsey ny ayrn jeh’n chliaghtey shoh as ga dy vel eh foast goll dy niartal jiu, s’baghtal dy vel eh er caghlaa harrish ny bleeantyn. Ny laghyn t’ayn jiu, cha nel assee
jeant da drean erbee, agh foast ta’n daunse as arraneys tradishoonagh jeant mygeayrt yn ellan.
Ta tradishoonyn Laa’l Steaoin currit gy jerrey lesh gamman Cammag, spoyrt ashoonagh yn ellan ta cosoylagh rish ‘shinty’ ny ‘hurling’, eddyr yn twoaie as yn yiass. Cha nel agh un reill ayn – cha nel reillyn erbee. Ta’n tradishoon er n’aase dy ghoaill stiagh seshoon kiaullee as arraneys ny lurg, soilshaghey dooin dy vel cliaghtaghyn goll er caghlaa ny laghyn t’ayn jiu.
Cre oddys yn chegeesh ommidagh cur shin ayns cooinaghtyn jeh eisht? Cha nel shoh dy ghra dy lhisagh shiu goll magh lesh eddrymyn keyrey sheidit ny ceau pishyryn ec carvalee yn vlein shoh. Va çhaghteraght scanshoil ec cree tradishoonyn ‘ommidjagh’ y Nollick – gow aash voish dty choorse.
Son ny shenn Manninee, ghow shoh yn chummey jeh’n chegeesh ommidjagh, agh lurg blein doillee as neuchadjinagh, t’eh jeh’n scansh smoo dy gholl ec yn vieauid ayd hene, dy ve kenjal rhyt hene as dy slannaghey oo hene. Jean red ennagh son dty aittys hene, ommidjagh ny dyn.
Beidh an Nollaig difriúil i mbliana do neart daoine timpeall an domhain. I ndiaidh imeachtaí na bliana, is dócha go n-athrófar traidisiúin agus pleananna na Nollag i measc rudaí eile. Mar gheall air seo, tá an chaint ar an ábhar ag titim go trom ar neart daoine chomh maith.
Chomh fada agus tá muinín beag ann go dtiocfaidh tuilleadh nuacht mhaith sa bhliain nua, tá an todhchaí fós éiginnte. In amanna mar seo, d’fhéadfadh seantraidisiúin na Nollag, ar a laghad, éalú a thairiscint agus tá neart acusan i Manainn.
Bíonn an ‘Chegeesh Ommidjagh’ [an Choicís Amaideach ann ón Ard-Gheurey (21 Nollaig) go dtí Seanlá na Nollag (6 Eanáir) san oileán. Tráth a bhí ann a stoptaí an obair agus dhéantaí cóisir, agus is léir é sin i go leor de na nósanna.
Bhain an traidisiún ba chraiceáilte leis na ‘possanyn Mollag’ a dhéanadh camchuairt timpeall na mbailte ar feadh na Coicíse Amaidí. Ghabhadh siad timpeall ag gabháil fhoinn, ag damhsa agus ag seinm uirlisí ceoil de dhéantús baile. Thugadh siad leo ‘baoithe’ (lamhnán caora séidte suas) agus bhuaieadh siad duine ar bith leis nuair dá dtagadh siad róghairid. Bhíodh siad iarraidh airgid, ach is dócha go n-íoctaí iad le dul ar shiúl! B’fhéidir gurb é seo an fáth nach traidisiún coitianta atá ann sa lá atá inniu ann.
Cosúil leis na possanyn Mollag, bhíodh caitheamh piseanna ag ceoltóirí carúl sa chill ar Oíche Fhéile Mhuire ina thraidisiúin amaideach eile a d’fhan sa stair chomh maith. Ach, tá seantraidisiúin fós ar fáil san oileán.
Tá ‘Na Buachaillí Bána’ tar éis a bheith ina chuid thábhachtach den Nollaig i Manainn le níos mó ná dhá chéad bliain. Is cluiche ait cleamaireachta é seo, ina gcuimsítear gúnaí bána maisithe, cogadh, an bás, an athbheochan agus naomh nó dhó. Tagann sé chun críche le damhsa claimhte Charúl na mBuachaillí Bán agus ag teacht go barr le réalta séshleasach déanta as na claimhte. Cé go ndéanadh fir é go minic sna seanlaethanta, inniu tá fáilte roimh dhuine ar bith páirt a ghlacadh ann.
B’fhéidir go bhfuil nósanna is coitianta an oileán ar fáil ar Lá Fhéile Stiofáin. Tá Seilg an Dreoilín á chleachtadh ón aimsir réamh-Chríostaí. Bhítí ag dul amach ag seilg an dreoilín, ‘Ardrí na nÉan’, agus ina dhiaidh sin, chuirtí an dreoilín ar clár adhmaid agus théadh sé ar taispeáint. Bhí adhlactha, amhránaíocht agus damhsa ina chuid den chleachtadh seo agus cé go bhfuil sé fós ag dul go tréan inniu, is léir go bhfuil sé athraithe i gcaitheamh na mblianta. Sa lá atá inniu ann, ní dhéantar dochar
do dhreoilín ar bith, ach fós tá déantar an damhsa agus amhránaíocht thraidisiúnta timpeall an oileáin.
Tugtar traidisiúin Lá Fhéile Stiofáin chun chríche le cluiche camógaíochta, spórt
Tá traidisiúin Lá Fhéile Stiofáin tugtha go deireadh le cluiche iomána, spórt náisiúnta an oileáin atá cosúil le ‘ camanachd’ nó ‘iomáint’, idir an tuaisceart agus an deisceart. Níl ach aon riail amháin ann — níl rialacha ar bith ann! Tá an traidisiún tar éis fás agus tá seisiún ceoil agus amhránaíochta ina dhiaidh ina dlúthchuid de anois, rud a thaispeánann dúinn go bhfuil nósanna á n-athrú sa lá atá inniu ann.
Céard is féidir leis an gCoicís Amaideach a mheabhrú dúinn mar sin? Ní hé le rá gur chóir duit dul amach le lamhnán caora ná piseanna a chaitheamh ag carvalee an bhliain seo. Bhí teachtaireacht thábhachtach ag croí traidisiúin ‘amaideach’ na Nollag – glac sos ó do shaol.
Do na seanMhanannaigh, ghabh seo an phlean den choicís amaideach, ach i ndiaidh bliain dheacair agus neamhghnách, is é an rud is tábhachtaí ná dul ag an luas atá agat féin, a bheith cineálta leat féin agus do do shlánú tú féin. Déan rud éigin ar son do áthais féin, amaideach nó eile.
