Eadar-Ghaelg agus Interlingua VII: Níos mó frasaí ‘úsáideacha’

Bímis ionraic, níl ann ach aon chúis phraiticiúil amháin le hEadar-Ghaelg nó le hInterlingua fiú i saol na linne seo – is é sin, chun an Béarla a sheachaint.

Dar liomsa, mar chainteoir dúchais Béarla, is cúis fhiúntach é seo óir cé go bhfuil sé maith gur féidir linn ar fad labhairt le chéile, ní fiú mórán é sin más ionann é agus ár gcultúr féin a chailleadh.

Cibé ar bith, bainimis triall as a labhairt lenár gcomh-Ghaeil sa Ghaeilge agus le clann na Laidine bealach ar bith is féidir linn.

Dála an scéil, an raibh a fhios agat go bhfuil a leithéid de rud ann agus Eadar-Slavais? Iarracht is ea é na Slavaigh a chur ag caint le chéile – ní dhéanfadh sin aon dochar.

Cibé ar bith, seo níos mó nathanna cainte ‘úsaideacha’ in Eadar-Ghaelg.

Como vos vos appella? / Qual es vostre nomine?

GÉ: Cad é an t-ainm atá ort?

GA: Dè an t-ainm a th’ oirbh?

GM: Cre’n ennym t’ort 

Sa chéad dul síos, creidim gur fear ‘cad é / dé’ a úsáid mar fhoirm cheisteach san abairt áirithe seo, ar an ábhar go bhfuil sé in úsáid in Éirinn agus in Albain, mar sin féin, cén Gaeilgeoir nach dtuigfeadh ‘Cre’n ennym t’ort’ gan iarracht ar bith. Ach cén leagan de, ‘cad é’ nó ‘dé’?

Níor chuala mé ‘cad é’ ach uair amháin sa Ghaeltacht in Éirinn, i Maigh Eo, ar an gCeathrú Thaidhg. Ag an am sin, fiche bliain ó shin, Gaeltacht láidir a bhí ann. Ní raibh sé de mhisneach orm dul ar ais, eagla orm go mbrisfeadh sé mo chroí.

‘Goidé/caidé > Dé’ atá againn in Ultaibh. ‘Cad’ a chloisim ó ‘nua-chainteoirí’ de ghnáth ó dheas. ‘Céard’ a chuala mé de ghnáth i gConamara agus mé ag cur fúm ann.

Is suimiúil go bhfuil ‘caidé’ le fáil i bhfoclóir GA ‘Am Faclair Beag’ chomh maith. Giorrúchán é ‘Dé’ de ‘ciod é’ ar ndóigh. Tá ‘gu dé’ ar fáil in Albain chomh maith, dar le cara de mo chuid.

Creidim féin go bhfuil an fhoirm ‘caidé’ lárnach, intuigthe agus dílis go leor don tsanasaíocht, mar sin de, is é an Eadar-Ghaelg a mholfainn ar Como vos vos appella? / Qual es vostre nomine ná:

EG: Caidé an t-ainm at’ort?

Mar sin de, freagróidh muid an cheist…

Io me appella X / Mi nomine es X

GM: Ta’n ennym orrym / Ta … yn ennym orrym

GA: Is mise…

GÉ: … an t-ainm atá orm

Arís eile, tá na trí theanga Ghaeilge an-chosúil le chéile sa chás áirithe seo agus is beag an baol go mbeadh míthuiscint ar bith ann.

EG: Is mise X / X an t-ainm atá orm.

De ubi vos veni? De ubi vos es?

GÉ: Cárb as duit? (Ul) Cad as duit? (Mum), Cé as thú? (Con)

GA: Co às a tha thu?

GM: Cre voish t’ou?

Tá an-éagsúlacht ann maidir leis an cheist ‘De ubi vos veni?’ sa Ghaeilge.

Ar mhaithe le simplíocht agus le cosúlachtaí leis an teanga bheo, mholfainn an leagan a leanas:

EG: C’as atá tú?

Creidim, dá n-úsáidfí an briathar ‘bí’ istigh ann, go dtuigfeadh Albanach nó Manannach níos fearr tú.

Io veni de X / Io es de X

GM: Ta mee voish …

GÉ: Is as … mé

GA: ‘Sann à … a tha mi / Tha mi à …

Seo ceann deacair go leor, óir tá an trí theanga beagán difriúil ar an cheist áirithe seo, is gá teacht chun comhréiteach.

Seo an dá réiteach a bheadh agam, cuimhnigh gur cumarsáid atá i gceist, chan ‘ard-Ghaeilge’:

EG: Tá mé à(s)* X

Is á(s) X a tá mi.

*s roimh ghúta.

Como sta vos? – Io sta ben / assi assi / mal

Shocraigh mé ar ‘cionnus tá tú’ mar leagan don cheist ‘como sta vos’ Interlingua cheana agus ar ‘tá mi gu math’ don fhreagra ‘io sta ben’.

assi assi

Tá ‘assi assi’ le haistriú mar sin, agus ritheann an focal ‘togha’ liom, focal atá an-choitianta anois in Éirinn de bhrí go bhfuil sé in úsáid i gConamara, an Ghaeltacht is láidre dá bhfuil fágtha againn, ach tá leaganacha de ar fáil in áiteanna eile chomh maith:

GÉ (Con.) Tá mé togha

GÉ (Ul.) Tá mé toghna

GA: Tha mi taghta

I nGaeilge Mhanann, tá an focal ‘ ‘teiy’ le fáil san fhoclóir ach ní heol dom an úsáidtear sa chiall seo agus tuigtear dom gur glacadh as Gaeilge na hÉireann é’, níl aon fhadhb agamsa leis sin dála an scéil. Mar sin féin, tugann an focal sin réiteach dom – an focal ‘toghtha’ a chur le chéile, fuaimnithe mar ‘teiy-ah’. Bainfidh mé úsáid sa chaint agus feicfidh mé má thuigeann daoine. Focal ‘cruthaithe’ é ar ndóigh.

EG: Tá mi toghtha

Nó thiocfadh linn triall a bhaint as nath cainte níos simplí, a thuigfeadh gach duine a bhfuil Gaeilge acu:

EG: Tá mi ceart go leor / tá mi math go leor.

Io sta mal

Agus faoi dheireadh, ‘Io sta mal’, tá an Eadar-Ghaeilg soiléir sa chás sin dar liom:

GA: Tha mi gu dona

GÉ: Tá mé go dona

GM: Ta mee donney

EG: Tá mi gu dona