Skip to main content
Baile
Aoisghrúpaí
4 Bliain agus níos óige
Ainmneacha Gaeilge
Naíonraí
Ag úsáid Gaeilge le do pháistí
Ag labhairt Gaeilge le do gharpháistí
Ag tógáil páistí le Gaeilge taobh amuigh den Ghaeltacht
Ag tógáil páistí le Gaeilge sa Ghaeltacht
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
4 - 12 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
An Ghaelbhratach
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
12 - 18 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
5 leid – Ag dul chun na Gaeltachta
An Ghaelbhratach
Féilte
Ag úsáid d’ainm as Gaeilge
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
18 - 22 Bliain
Cumainn Ghaelacha & Aontais Mhac Léinn
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
22+ Bliain
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Ranganna Gaeilge do Dhaoine Fásta
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
Pobal
Nuachtlitir PEIG.ie
Seirbhísí ar fáil trí Ghaeilge
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Sloinnte
Grúpaí Pobail
Na Lárionaid Ghaeilge
Tacaíochtaí Gnó atá ar fáil
An Ghaeltacht
Tithe agus tailte atá ar díol agus ar cíos sna ceantair Ghaeltachta – dar le Daft.ie
Seachtain na Gaeilge le Energia
‘An Chaint’ / The ‘Talk’
Féilte
Imeachtaí Ardú Feasachta
Leabhair Ghaeilge
Podchraoltaí Gaeilge
Teilifís & Raidió le Gaeilge
Na Ceanneagraíochtaí
Foghlaim
Ag foghlaim na Gaeilge
Naíonraí
Gaelcholáistí
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
An Ghaeilge i scoileanna Béarla
Ranganna Gaeilge do Dhaoine Fásta
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
Seirbhísí Gaeilge do Scoileanna
Téarmaíocht agus Gramadach ar líne
Cearta
Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003
Straitéisí Gaeilge ó Dheas is ó Thuaidh
An Coimisinéir Teanga
Cairt Eorpach do Theangacha Réigiúnacha & Mionlaigh
Ag úsáid Gaeilge le seirbhísí stáit
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Feachtasaíocht
Taighde Gaeilge
Fostaíocht
Leabhrán Ghairmeacha le Gaeilge
Físeáin: ‘Do Ghairm le Gaeilge’
Gairmeacha le Gaeilge san Eoraip
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Deiseanna le Gaeilge lasmuigh den Eoraip
Taithí Oibre: na hearnálacha éagsúla le Gaeilge
Cé hiad na fostóirí Gaeilge is mó?
Bileog Eolais faoi Phoist Fhéideartha
Leideanna do dhaoine atá ag lorg poist leis an nGaeilge
Folúntais
CV Samplach Gaeilge
Comhairle agallaimh do phost le Gaeilge
5 leid d’fhísagallaimh
Ceisteanna Coitianta
Baile
Aoisghrúpaí
4 Bliain agus níos óige
Ainmneacha Gaeilge
Naíonraí
Ag úsáid Gaeilge le do pháistí
Ag labhairt Gaeilge le do gharpháistí
Ag tógáil páistí le Gaeilge taobh amuigh den Ghaeltacht
Ag tógáil páistí le Gaeilge sa Ghaeltacht
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
4 - 12 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
An Ghaelbhratach
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
12 - 18 Bliain
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
Buntáistí Oideachais trí Ghaeilge
Coláistí Samhraidh
5 leid – Ag dul chun na Gaeltachta
An Ghaelbhratach
Féilte
Ag úsáid d’ainm as Gaeilge
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
18 - 22 Bliain
Cumainn Ghaelacha & Aontais Mhac Léinn
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
22+ Bliain
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Ranganna Gaeilge do Dhaoine Fásta
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Féilte
Tacaíocht, seirbhísí agus áiseanna
Pobal
Nuachtlitir PEIG.ie
Seirbhísí ar fáil trí Ghaeilge
Ciorcail Chomhrá | Caint & Comhrá
Sloinnte
Grúpaí Pobail
Na Lárionaid Ghaeilge
Tacaíochtaí Gnó atá ar fáil
An Ghaeltacht
Tithe agus tailte atá ar díol agus ar cíos sna ceantair Ghaeltachta – dar le Daft.ie
Seachtain na Gaeilge le Energia
‘An Chaint’ / The ‘Talk’
Féilte
Imeachtaí Ardú Feasachta
Leabhair Ghaeilge
Podchraoltaí Gaeilge
Teilifís & Raidió le Gaeilge
Na Ceanneagraíochtaí
Foghlaim
Ag foghlaim na Gaeilge
Naíonraí
Gaelcholáistí
Gaelscoileanna & Gaelcholáistí
An Ghaeilge i scoileanna Béarla
Ranganna Gaeilge do Dhaoine Fásta
Cúrsaí le Gaeilge ar an 3ú Leibhéal
Seirbhísí Gaeilge do Scoileanna
Téarmaíocht agus Gramadach ar líne
Cearta
Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003
Straitéisí Gaeilge ó Dheas is ó Thuaidh
An Coimisinéir Teanga
Cairt Eorpach do Theangacha Réigiúnacha & Mionlaigh
Ag úsáid Gaeilge le seirbhísí stáit
Glac Páirt sa Ghluaiseacht
Feachtasaíocht
Taighde Gaeilge
Fostaíocht
Leabhrán Ghairmeacha le Gaeilge
Físeáin: ‘Do Ghairm le Gaeilge’
Gairmeacha le Gaeilge san Eoraip
Gairmeacha le Gaeilge in Éirinn
Deiseanna le Gaeilge lasmuigh den Eoraip
Taithí Oibre: na hearnálacha éagsúla le Gaeilge
Cé hiad na fostóirí Gaeilge is mó?
Bileog Eolais faoi Phoist Fhéideartha
Leideanna do dhaoine atá ag lorg poist leis an nGaeilge
Folúntais
CV Samplach Gaeilge
Comhairle agallaimh do phost le Gaeilge
5 leid d’fhísagallaimh
Ceisteanna Coitianta
‘is-focal-bearla-e-‘mammy’-a-thainig-chugainn-o-shasana’

‘Is focal Béarla é ‘mammy’ a tháinig chugainn ó Shasana’

| Maitiu O Coimin | ,

Arís eile tá an ‘pobal eile’ san oileán seo (ní na haontachtaithe ach lucht labhartha an Bhéarla) in adharca a chéile le Meiriceánaigh ar na meáin shóisialta faoi rud éigin nach dtuigeann ceachtar acu i gceart.

Ní labhraím an Béarla ar Twitter. Níl spéis dá laghad agam a bheith páirteach in “Irish Twitter” agus thar rud ar bith eile níl fonn orm aird a tharraingt orm ó thíortha eile. Mar sin féin, ní féidir éalú ón “Irish Twitter” céanna ó am go chéile, agus bhí míle murdar ann ar an amlíne ar maidin agus Béarlóirí na hÉireann agus Béarlóirí Mheiriceá sna trinsí.

Íomhá de t-léinte a raibh an mana “Mammies for Trans rights” agus an trasbhratach orthu a tharraing an t-achrann agus muintir Mheiriceá ag cur i leith na nÉireannach gur cinígh gan náire iad agus téarma a thagraíonn do sclábhaithe gorma i Meiriceá á n-úsáid acu.

Ní gá dom a mhíniú do léitheoirí NÓS go gciallaíonn an focal ‘mammy’ ‘máthair’ i mBéarla na hÉireann ach is cinnte gur gá a rá le muintir na hÉireann nach focal gaelach é ‘mammy’ ná baol air.

Tá fianaise an-láidir ann gur anoir ón mBreatain a tháinig an focal go hÉirinn an chéad uair, tríd an mBéarla, agus isteach sa nGaeilge ina dhiaidh sin. Is focal Béarla é ‘mammy’ a tháinig chugainn ó Shasana agus a gaelaíodh in imeacht aimsire, ní a mhalairt mar atáthar a mhaíomh ar na meáin shóisialta le lá anuas.

Tá an focal ar ‘máthair’ i mbeagnach chuile theanga Ind-Eorpach bunaithe ar an bhfréamh céanna sin ‘ma’ – an dá theanga is mó a luaitear le teangacha iarthar na hEorpa ina measc, an Laidin (mamma) agus an Ghréigis (mamme). Bhí ‘mama’ ag na Peirsigh, tá ‘mama’ ag na Rúisigh, tá ‘maman’ ag na Francaigh, agus tá ‘mam’ féin ag muintir na Breataine Bige agus tuaisceart Shasana.

Tá an t-uafás giolcanna feicthe agam ó mhaidin ó Éireannaigh nach bhfuil mórán níos mó ná ‘an bhfuil cead agam dul go dtí an leithreas?’ ina mbéal acu ar a ndícheall a mhíniú do na Poncáin gur focal ársa gaelach é ‘mamaí’ agus gur as sin a d’eascair an téarma ‘mammy’ i mBéarla na hÉireann.

Níl aon rian den fhocal sa mBéarla go dtí an 13ú hAois agus is ‘seanmhná’ nó ‘aintíní’ atá i gceist sna chéad tagairtí sin –  ‘mome’. Sna 1520idí a rinneadh taifead den chéad uair den leagan ‘mammy’ i Sasana agus ní go dtí na 1784 a taifeadadh an leagan is mó a shamhlaítear leis an tír sin anois ‘mummy’.

Tá an chaint atá ar líne ar inniu feicthe agam chuile shé mhí ar na meáin shóisialta nuair a bhíonn Béarlóirí an oirthir ag spochadh as Béarlóirí an iarthair mar gheall ar an bhfocal ‘mom’ – gur “ón nGaeilge” a tháinig ‘mom’ isteach i mBéarla na hÉireann. Ní bheadh iontas orm dá mbeadh a leithéid de ráiteas le feiceáil i leabhar míchlúiteach Daniel Cassidy.

Tháinig an Béarla féin anoir chugainn ón mBreatain agus ní haon ábhar iontais ná náire é gur ón áit sin a tháinig ‘mammy’, ‘mummy’, agus fiú ‘mommy’ chugainn freisin. Baintear de luach agus de thábhacht na Gaeilge nuair a scaiptear ‘fíricí’ míchruinne fúithi ar mhaithe le troid ar líne a ghnóthachtáil in aghaidh na Meiriceánach.

Níl tada mícheart leis an bhfocal ‘mammy’ i gcomhthéacs na hÉireann, ní ón nGaeilge a tháinig sé isteach i mBéarla na hÉireann, agus tá cearta dlite ag an bpobal tras. “Leagaigí lámh ar an bhféar glas” mar a deir an t-aos óg.

Níos mó