Ba chóir do TG4 “athmhachnamh ó bhonn” a dhéanamh ar a chur chuige i bhfianaise an méad Béarla a bhí sa tsraith is déanaí den chlár Laochra Gael, dar le Ciarán Ó Feinneadha, duine de na daoine is mó a luaitear le bunú an stáisiúin Ghaeilge.
Ag labhairt dó le Tuairisc.ie, deir Ó Feinneadha, ar cuireadh príosún air nuair a dhiúltaigh sé ceadúnas teilifíse a íoc mar chuid den fheachtas ar son bhunú theilifís na Gaeilge, go raibh sé croíbhriste mar gheall “ar an athrú polasaí scannalach” sa stáisiún.
Deir sé go raibh “fearg, imní agus díomá” air go háirithe air faoin gclár faoi Rena Buckley, an peileadóir agus iománaí iomráiteach as Corcaigh. Bhí conspóid mhór ann faoin gclár sin ina raibh na hagallaimh le Buckley féin agus lena hiarbhainisteoir Éamonn Ryan i mBéarla in ainneoin Gaeilge a bheith acu beirt.
Is é seo an chéad uair riamh ag Ciarán Ó Feinneadha, a bhí ina bhall de chéad chomhairle an stáisiúin, labhairt amach go poiblí i gcoinne TG4.
“Níl aon cháineadh déanta agamsa go poiblí ar TG4 riamh roimhe seo. Bhí mé lárnach san fheachtas roimh bhunú an stáisiúin agus bhí mé ar an gcéad chomhairle ag an stáisiún ina dhiaidh sin agus shocraigh mé nach ndéarfainn aon rud diúltach go poiblí agus nach mbeinn i mo chrá croí ag na daoine a bhí ag obair ann, ach ní fhéadfainn ligin do rud chomh scannalach leis seo tarlú gan mo thuairim a nochtadh faoi.
“Bhí sé chomh náireach sin nach bhféadfainn fanacht i mo thost. Tá sé dochreidte go mbeadh beirt le Gaeilge mhaith curtha ag caint as Béarla ar TG4. Ní chuige sin a bunaíodh an stáisiún agus ní chuige sin atá airgead poiblí á chur ar fáil dó. Má leanann TG4 ar aghaidh leis an gcineál seo polasaí, is é an toradh a bheidh air ná go dtosóidh daoine ag cur na ceiste, cén fáth go bhfuil sé ann ar chor ar bith?”
Dúirt Ó Feinneadha gur ghlac sé féin leis i gcónaí go mbeadh méid áirithe clár Béarla ar TG4 agus nach raibh aon fhadhb riamh aige, mar shampla, le scannáin Western nó eile a bheith á gcraoladh ar TG4 “ar mhaithe leis na bearnaí a líonadh”.
Ach deir sé gur “scéal eile ar fad é airgead an stáit a bheith á chaitheamh ar chlár Gaeilge ina bhfuil an clár go léir i mBéarla taobh amuigh den reacaireacht”.
Dar le Ó Feinneadha gur TG4 féin a bheidh thíos leis má leantar leis an gcur chuige a bhí i réim ar Laochra Gael agus go bhfuil dualgas ar phobal na Gaeilge labhairt amach faoin gcur chuige a dtugann an stáisiún an ‘straitéis twin pole’ air.
“Caithfidh muidne, pobal na Gaeilge, é seo a rá anois agus labhairt amach faoi seo mar is é an toradh a bheidh air faoi dheireadh ná go dtosóidh daoine atá i gcoinne na Gaeilge ag cur na gceisteanna seo.
“Dá mbeadh feachtas amárach ann chun deireadh a chur le TG4 agus dá seasfadh duine de lucht an fheachtais sin ar an ardán ag rá gur cur amú airgid a bhí i gcláracha mar seo, bheadh sé an-deacair an caiteachas a chosaint agus easaontú leis.”
Tá Ó Feinneadha diongbháilte de nach luíonn an polasaí lucht féachana atá anois ag TG4 leis na cúiseanna ar bunaíodh é i 1996 agus nach n-oirfidh an polasaí sin do stáisiún Gaeilge go deo.
“Briseann sé mo chroí mar ní chuige seo a bunaíodh TG4. An fáth gur bunaíodh TG4 ná chun seirbhís a chur ar fáil do phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta. Deis a bhí ann freisin a léiriú don phobal gurb ann dúinn agus don Ghaeilge. Anois tá agallaimh i mBéarla le Gaeilgeoirí á gcraoladh. Má tá aon ‘líne dhearg’ ann ó thaobh TG4, sin é. Ní cheart go dtarlódh sé. Tá sé scannalach.
“Nílim ag cur locht ar an mbeirt [Rena Buckley agus Éamonn Ryan], sin murar dhiúltaigh siad glan agallamh a dhéanamh i nGaeilge. Ní dóigh liom go ndéanfaidís sin. Tá an locht ar TG4. Cuireann sé iontas agus díomá orm, ach tá an Béarla ag sleamhnú isteach le tamall i gcláracha a dtugtar cláracha Gaeilge orthu. An bunphointe, ní clár Gaeilge dáiríre clár ina mbíonn na hagallaimh go léir, nó beagnach na hagallaimh go léir i mBéarla.
“Tá sé seo go hiomlán i gcoinne an éitis a bhí taobh thiar de TG4 nuair a bunaíodh é. Agus tá a fhios agam sin mar bhí mé mar bhall den chéad chomhairle agus cinnte dearfa tá sé seo glan i gcoinne gach rud a chreideamar ag an am.”
Agus cosaint á déanamh ag TG4 ar an méad Béarla a bhí le cloisteáil ar Laochra Gael, dúirt lucht bainistíochta an stáisiúin gur ar mhaithe le ‘doirse a oscailt’ seachas ‘doirse a dhúnadh’ a bhí an stáisiún. Dar le Ó Feinneadha gur “masla” do phobal na Gaeilge a bhí sa chaint sin.
“Tá 99 cainéal eile agam le doras an Bhéarla a oscailt dom. Bunaíodh TG4 le doras a oscailt do phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta, doras a bhí dúnta orthu. Masla is ea é domsa agus go leor eile de phobal na Gaeilge a bhfuil go leor dár saol caite againn ag iarraidh daoine a mhealladh go dtí an Ghaeilge a rá go bhfuilimid ag iarraidh doirse a dhúnadh ar Bhéarlóirí má táimid i gcoinne polasaí mar seo.
“Ní osclaíonn tú doirse don Ghaeilge trí phobal na Gaeilge a mhaslú agus masla do phobal na Gaeilge atá i gcláracha mar seo.”
Deir Ó Feinneadha gurb é ceann de na rudaí ba láidre a chreid sé féin agus lucht eile an fheachtais ar son bhunú Theilifís na Gaeilge ná gur ghá a chruthú don ghlúin óg go raibh laochra ann a labhair an Ghaeilge. Ghoill sé go mór air, a deir sé, gur “a mhalairt de theachtaireacht” a bhí á tabhairt anois.
“Ceann de na rudaí ba mhó a bhí i gceist againne leis an bhFeachtas Náisiúnta Teilifíse ná go rabhamar ag iarraidh go bhfeicfí laochra ar an scáileán ag labhairt as Gaeilge, laochra ceoil agus spóirt agus eile. Sin rud tábhachtach, go háirithe don dream óg. Ach in ionad sin cuireadh Gaeilgeoirí líofa ag Béarlóireacht. Cén saghas teachtaireacht í sin do dhaoine óga na tíre?
“Ní thuigim ach oiread cén fáth nár iarradh ar níos mó iriseoirí nó iarimreoirí le Gaeilge labhairt ar na cláracha. Níl aon easnamh ann. Tá sé dochreidte mar chur chuige ar stáisiún Gaeilge go gceapfaí go gcaithfí dul i muinín an Bhéarla arís agus arís eile ar chláracha mar seo.”
Le linn na conspóide faoi Laochra Gael ag tús na míosa seo, mhaígh TG4 go rabhthas ag freastal “níos doimhne ná riamh” ar phobal na Gaeltachta agus na Gaeilge “ag gach aois” le cláir ar nós Bailte agus Bádóirí agus leis na “cainéil nua” ar líne ‘Molscéal’ agus ‘BLOC’ agus le líon na gclár a choimisiúnaítear do pháistí.
“Ag croí straitéis ‘twin-pole’ TG4, tá treisiú ar an bhfreastal ar na pobail a labhraíonn Gaeilge, ach freisin, cruthaíonn muid bealach isteach chuig an nGaeilge don náisiún ar fad. Osclaíonn muid doirse, ní dhúnann muid iad,” a dúradh i ráiteas TG4 ag an am.
Dar le Ciarán Ó Feinneadha, áfach, go bhfuil sé in am féachaint athuair ar an straitéis faoina ndéanann an stáisiún dhá chineál clár a choimisiúnú don dá chineál lucht féachana, pobal na teanga agus an pobal ‘náisiúnta’.
“Is polasaí nua é seo agus caithfear athmhachnamh ó bhonn a dhéanamh air agus filleadh ar an dtuiscint a bhíodh ann ar cad is clár Gaeilge ann. Tá cláracha Gaeilge maithe á ndéanamh fós ag TG4. Féach Bailte, mar shampla, clár Gaeilge den scoth. Ach an rud seo gur do phobal na Gaeilge Bailte agus don phobal ar fad Laochra Gael, níl aon chiall leis. Is léir gur polasaí Béarla de chineál éigin atá i gceist ach má tá na cláir seo nó an chuid is mó acu i mBéarla, cén leas atá sé a dhéanamh don Ghaeilge?
“Tá sé deacair a chreidiúint tar éis níos mó ná 20 bliain gurb í an teachtaireacht ná ‘tá Gaeilge againn ach nílimid sásta í a úsáid’.”
Deir Ó Feinneadha gur gá do TG4 éisteacht leis an mionlach teanga ar bunaíodh an stáisiún le freastal orthu toisc go raibh “éagóir” á déanamh ag RTÉ orthu. Deir sé nach cuimhin leis aon ábhar eile a spreag “oiread céanna feirge” i measc lucht a aitheantais a bhíonn ag féachaint ar TG4, idir Ghaeilgeoirí agus Bhéarlóirí, agus a spreag conspóid Laochra Gael.
“Aon duine a cheapann gur mionlach atá ag déanamh imní faoin scéal seo tá an ceart acu, ach is sinne an mionlach ar bunaíodh Teilifís na Gaeilge dóibh. Ní rabhamar ag iarraidh riamh go mbeadh sí teoranta mar sheirbhís ná d’aon dream amháin ach bunaíodh í le freastal ar mhianta agus ar riachtanais mionlach teanga agus níl cláracha mar seo ag freastal ar mhianta ná riachtanais an phobail sin ar bunaíodh TG4 dóibh.
“Tuigim go bhfuil dúshlán mór roimh stáisiún teilifíse Gaeilge ó thaobh lucht féachana. Thuigfinn an fáth go mbeadh bainisteoirí an stáisiúin ag iarraidh níos mó de phobal an Bhéarla a mhealladh, ach ní hé seo an bealach lena dhéanamh.”
