‘Croía’, ‘Laoch’ agus ‘Féile’ – na hainmneacha is neamhghnáiche a tugadh ar pháistí in 2019
D’eisigh an Phríomh-Oifig Staidrimh eolas i dtaobh ainmneacha in Éirinn cúpla seachtain ó shin, agus cuireadh an-spéis san alt a foilsíodh ar NÓS faoi na hainmneacha Gaeilge is coitianta ar ghasúir ár linne.
Chaith muid súil eile ar an mórliosta a sholáthar an Phríomh-Oifig Staidrimh dúinn agus tá anailís déanta againn ar na hainmneacha Gaeilge is neamhghnáiche agus is annaimhe a tugadh ar ghasúir in 2019.
Ní bhaineann an liosta seo le hainmneacha atá fadbhunaithe ach tite as úsáid — ainmneacha atá le fáil i seanchas agus i bhfinscéalaíocht na hÉireann, mar shampla, ná ainmneacha a tógadh ón mBíobla nó ó liodán na naomh — ach ainmneacha Gaeilge, nó ainmneacha atá bunaithe ar an nGaeilge, nach raibh le fáil roimhe seo.
Ar na hainmneacha nua sin tá ‘Croíadha’ agus ‘Croía’ — leaganacha éagsúla den ainm a thug an trodaí MMA Conor McGregor ar a iníon an bhliain seo caite. Is minic a bhíonn tionchar ag daoine mór le rá ar thuismitheoirí agus iad ag ainmniú a ngasúr — go deimhin bhí cúpla ‘Idris’ agus ‘Saoirse’ ar liosta na bliana seo, agus bhí ‘Dany’ agus ‘Arya’ ann an bhliain seo caite — ach is annamh a bhíonn ainm ‘Gaeilge’ i mbéal an phobail.
Ní fhéadfá a rá gur ‘ainmeacha Gaeilge’ iad ‘Croíodha’ agus ‘Croía’, ach deir McGregor féin gur ‘bunaithe ar an nGaeilge’ atá an t-ainm a roghnaigh sé féin agus a bhean chéile dá n-iníon agus gurbh é an focal ‘croí’ bunús an ainm.
Tá an t-ainm ‘Croí’ féin ar liosta na mbuachaillí agus na cailíní araon i mbliana — tugadh an t-ainm sin ar sheachtar buachaillí agus ar thriúr cailíní in 2019.
Is iomaí ainmhí a thug a ainm do dhuine daonna — Fiach, Broc, Damhnait, Oisín agus Art — ach tá dhá ainmhí ar liosta na bliana seo nach n-úsáidtí mar ainmneacha daoine roimhe seo: bradán agus cadán.
Ar ndóigh is iasc dúchais in Éirinn é an bradán agus taithí mhaith againne orthu sna haibhneacha agus ar an bpláta. Tá cáil na gaoise ar an mBradán Feasa ar ndóigh, agus tá an bradán ar cheann de na héisc is mó a shamhlaítear leis an bhfolláine agus an neart in uiscí na hÉireann — ní haon iontas mór é go dtabharfaí an t-ainm ar bhuachaill óg.
Scéal eile ar fad é an cadán. Is cuil é an cadán (Trichoptera), cuil a úsáidtear mar bhaoite iascaireachta go minic. Deacair an fáth a dtabharfaí ainm ainmhí chomh beag suarach leis ar pháiste beag!
Mar a tuairiscíodh cheana, ba é Fiadh an t-ainm ba choitianta a tugadh ar chailíní anuraidh. Ar ndóigh, is ainmhí eile é Fiadh, an litriú réamhchaighdeáin ar an bhfocal ‘fia’. Cé go bhfuil an t-ainm an-choitianta go deo anois, is le blianta beaga anuas a tháinig sé chun cinn mar ainm do chailíní. Is beag Fiadh a bhí ar an saol 20-30 bliain ó shin nach raibh ina cónaí i gcoill sléibhe éigin.
Tá an t-ainm ‘Éirinn’ agus leaganacha malartacha de á thabhairt ar chailíní le breis agus céad bliain anuas — go háirithe i Meiriceá. Bhí an t-ainm neamhchoitianta go leor in Éirinn go dtí cúpla bliain ó shin, ach is iomaí Éirinn, Erin, Éirin agus eile atá sa tír seo anois. Ainm níos teirce is ea ‘Éire’, ach cláraíodh triúr faoin ainm sin anuraidh — cailíní uilig.
Is maith le tuismitheoirí ainmneacha a thugann láidreacht, neart agus cumhacht chun cuimhne go minic agus tá ainmneacha go leor i dtraidisiún Gaelach na tíre seo a dhéananna amhlaidh — Aodh, Buadhnait, Cathal — ach bheartaigh cúpla tuismitheoir a bheidh níos soiléire fós ná sin agus a mic á n-ainmniú acu agus ‘Laoch a thabhairt ar cheathrar buachaillí anuraidh.
Tá an t-ainm ‘Ruaidhrí’, agus an t-ainm ‘Ruadhán’ againn le blianta fada. Ba Ruaidhrí é an tArd-Rí deireanach ar Éirinn, go deimhin, ach chinn cúpla duine gan bacadh leis na hiarmhíreanna traidisiúnta sin agus an aidiacht lom a bhaisteadh ar a mic anuraidh — tá ‘Rua’ agus ‘Ruadh’ araon ar an liosta.
Ar na hainmneacha neamhghnácha eile a tugadh ar bhuachaillí anuraidh bhí ‘Shéa’ agus ‘Sé’, ‘Gael’, ‘Teidí’ agus ‘Anas’ — ainm a chiallaíonn ‘cairdeas san Araibis ach a bhfuil brí eile leis sa nGaeilge.
I measc na gcailíní bhí rogha níos leithne fós ainmneacha neamhghnácha — rudaí ar nós ‘Féile’, ‘Seoidín’, ‘Eala’ agus ‘Céala’ — ainm nach léir a bhrí ach a bhfuil cuma Ghaelach air. Bhí leaganacha éagsúla d’ainmneacha traidisiúnta ar nós Aodh agus Aoibhinn in ‘Aodhla’ agus ‘Aibhín’ agus iarrachtaí ar ainmneacha Béarla a Ghaelú in ainmneacha ar nós ‘Nainsí’ (bhí an litriú Gaelach ‘Neansaí’ ar an liosta freisin.
